John Speed i jego mapy

John Speed urodził się około 1552 roku w Fardon, w angielskim hrabstwie Cheshire. Przez lata trudnił się krawiectwem, którego uczył się pod okiem ojca. I chociaż Speed nie miał serca do igły i nitki, to jako krawiec pracował niemal do 50 roku życia.

Życie w Londynie

W wieku lat 18 John Speed został przyjęty do stowarzyszenia krawców Merchant Tailor's Company, które mieściło się w Londynie. W mieście wynajął skromne mieszkanie z kawałkiem ogrodu. Dwa lata później ożenił się z Susanne Draper. Miał z nią liczne potomstwo. Do dziś nie możemy stwierdzić z absolutną pewnością, ile dzieci posiadali, jednak najczęściej wspomina się o liczbie dwunastu synów i sześciu córek. Duża rodzina wymagała odpowiednich nakładów finansowych, więc John Speed pracował bardzo dużo. Szczęśliwie, w czasach panowania Elżbiety I zatrudnienie w branży odzieżowej pozwalało na dostatnie życie. W historii mody wyspiarskiej był to okres niezwykle barwnych i żywych ubiorów. W nielicznych wolnych chwilach, czysto hobbistycznie, Speed John poświęcał się studiowaniu historii i wykonywaniu map. Mimo ograniczonego czasu, czynił to z ogromnym zaangażowaniem.

Kariera kartografa

Londyn otworzył przed przyszłym kartografem Johnem Speedem liczne możliwości. Krótko po zadomowieniu się artysta dołączył tam do Society of Antiquaries (tłum. Stowarzyszenie Antykwariuszy), do którego należała elita intelektualna miasta. Tam Speed poznał m.in. bardzo zamożnego pisarza Sir Fulke Greville'a, barona hrabstwa Brooke, który został jego pierwszym patronem. Sponsorował on jego liczne badania oraz zachęcił innych zamożnych obywateli do wsparcia utalentowanego pasjonata-kartografa. Dzięki temu John Speed znalazł licznych mecenatów i ostatecznie mógł porzucić nielubianą profesję krawca, by w pełni oddać się pracy z planami i mapami.

Wymarzona praca

W 1598 roku los uśmiechnął się do Speeda jeszcze szerzej. Sama królowa Elżbieta I zainteresowała się osobą skromnego kartografa. Udostępniła Speedowi jedno z pomieszczeń służby, aby w spokoju mógł pracować nad swoimi planami i rzutami terenu.

John Speed rozpoczął pracę od skrupulatnych badań historycznych, które zaowocowały stworzeniem serii map hrabstw Anglii i Walii. W latach 1605-1610 zbierał materiały, w tym manuskrypty, odręcznie rysowane mapy i szkice, herby, portrety, notatki antykwariuszy, a nawet odbitki monet. Dużo podróżował, zwiedzał zakątki Wysp Brytyjskich, poznawał tereny, zdobywał informacje na temat swojej, jak się później okaże unikalnej, serii planów miast. Niektóre z nich są pierwszymi oficjalnie zarejestrowanymi planami tych terenów. John Speed podejmował się nowych tematów z wielką odwagą i zaangażowaniem.

Publikacje Johna Speeda

W 1611 roku kartograf John Speed we współpracy z Williamem Camdenem, angielskim antykwariuszem, historykiem i geografem, opublikowali zbiór map, nadając mu tytuł „History of Great Britaine” (tłum. Historia Wielkiej Brytanii). Wartość historyczno-badawcza tego dzieła była znikoma i raczej amatorska, tak ją zresztą traktowano. Jednak godne uwagi w tej publikacji były właśnie mapy, autorstwa Speeda, przedstawiające plany miast i hrabstw. Od tego czasu kartograf John Speed przywiązywał coraz większą uwagę do geografii, zaczął ją sumiennie studiować. Jego mapy zaczęły ukazywać budowę i strukturę powierzchni, rzeźbę terenu. Około 1612 roku stworzył atlas „Theatre of the Empire of Great Britaine”, który zawierał 67 map.

Na krótko przed śmiercią artysty, światło ujrzał kolejny zbiór dzieł. W 1627 roku ukazał się „A Prospect of the Most Famous Parts of the World”. Dwa wspomniane dzieła Johna Speeda to pierwsze brytyjskie atlasy, które zajmują znaczną pozycję w historii kartografii. Po śmierci Johna Speeda były wydawane jeszcze przez około sto lat.

John Speed zmarł w wieku 77 lat w Londynie. Ostatnie lata życia cierpiał z powodu postępującej ślepoty oraz kamieni żółciowych, które w niezbyt oświeconej erze okazały się schorzeniem śmiertelnym.

Kartograf John Speed i jego mapy

Mapy, które wyszły spod ręki Johna Speeda nie były czysto geograficzne. Zawierały dodatkowe rysunki, wizerunki członków rodzin królewskich, bądź innych władców danych terenów. Speed opatrywał je notami uzupełniającymi i krótkimi informacjami historycznymi. Na wielu pojawiają się herby czy plany miasteczek, umieszczane w rogach map większych terenów. Przekrój jego dzieł jest bardzo bogaty i różnorodny – znajdziemy wśród nich zarówno proste (wręcz prymitywne) plany i szkice terenów, jak i dokładne, opatrzone komentarzami mapy. John Speed odwzorowywał tereny Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii, a także angielskich i walijskich hrabstw, wysp oraz irlandzkich prowincji. We wspomnianym zbiorze „Theatre of the Empire of Great Britaine” znalazły się takie mapy jak „Wyspy Brytyjskie”, „Heptarchia Saksońska”, „Bershire”, „Essex”, „Kent”, „Szkocja”, „Irlandia”, „Munster”, „Ulster” i wiele innych. W późniejszych wydaniach pojawiła się dodatkowo mapa „Inwazja Anglii i Walii”.

Dziś reprodukcje „obrazów” Speeda są traktowane jako dekoracyjne mapy ścienne, które są chętnie wieszane w gabinetach i salonach w stylu kolonialnym.

Źródło mapy John Speed: https://en.wikipedia.org/wiki/John_Speed#/media/File:A_New_And_Accvrat_Map_Of_The_World.png