Ambasador symboli – Hans Holbein Młodszy

W słowach wstępu zapoznaliśmy się już z tytułem największego dzieła Hansa Holbeina. Niewątpliwie przyniosło mu ono wielką sławę, ale zacznijmy od początków działalności malarza. Hans Holbein Młodszy urodził się około roku 1947-48 w Augsburgu. Jego ojciec, Hans Holbein Starszy oraz brat Ambrosius również zajmowali się malarstwem. Bardzo klasyczny przypadek, zwłaszcza w dawnej Europie, kiedy dzieci uczyły się cechu rodziców. Nietrudno się domyślić, że ojciec był pierwszym mentorem i nauczycielem młodych Holbeinów. Następnie obaj synowie w latach 1515-16 terminowali u Hansa Hebstera, malarza z Bazylei. To tutaj młody malarz Holbein otrzymał swoje pierwsze zamówienie na portret małżonków Meyerów (1515). W kolejnych latach Hans odwiedził Lucernę. Powrót do Bazylei w 1519 roku związany był ze śmiercią brata. Hans Holbein przejął jego warsztat, otrzymał tytuł mistrza, wkrótce także ułożył swoje życie prywatne. Niemiecki malarz poślubił Elisbeth Binzenstock, wdowę, która wniosła do małżeństwa niemały majątek. Dzięki niemu Hans Holbein założył swoją prywatną pracownię malarską. W Bazylei był bardzo cenionym artystą. Dekorował komnaty miejskiego ratusza oraz fasady kamienic, które zamieszkiwała zamożniejsza część mieszczan. W 1524 roku udał się do Francji, a w kolejnych latach 1526-28 przebywał w Londynie, do którego wrócił 4 lata później i osiadł tam na stałe.

Malarstwo nadworne i portret Henryka VIII

W 1536 roku Hans Holbein został malarzem nadwornym króla Henryka VIII Tudora. Pozycja portrecisty królewskiego dworu była miarą świetności każdego malarza renesansu. Holbein został zapamiętany jako wybitny portrecista, który miał znaczący wpływ na angielskie malarstwo portretowe. Jak wspomnieliśmy wyżej, pierwszy portret namalował już w 1515 roku („Portret Małżonków Meyerów”). Przed okresem anglikańskim, dokładnie w 1523 roku namalował jeszcze „Portret Erazma z Rotterdamu” (National Gallery of Art, Londyn). To najwcześniejszy obraz, namalowany w technice mieszanej tempery i farb olejnych na desce, przedstawiający słynnego filozofa. Malował go w późniejszych latach jeszcze kilkakrotnie, a jego podobizny znajdują się m.in. w takich muzeach jak Luwr, Muzeum Sztuki w Bazylei, czy Galeria Nazionale w Parmie. Bardzo charakterystyczne dla portretów pędzla Holbeina jest doskonałe ujęcie psychologicznego aspektu postaci. Niemiecki malarz portrecista potrafił nie tylko wiernie i w sposób realistyczny przedstawić wygląd malowanej postaci, ale także zręcznie wydobyć jej charakter. Holbein w swoich dziełach był bardzo precyzyjny, przywiązywał dużą wagę do szczegółów. Znał się na kompozycji, umiejętnie operował światłocieniem oraz barwą. Na dworze Tudorów portretował nie tylko samego króla, także jego kolejne małżonki, członków królewskiej rodziny oraz dworzan. I chociaż słynny portret Henryka VIII z 1536 roku nie przetrwał do naszych czasów, uległ zniszczeniu w pożarze w 1698 roku, to zachowało się wiele kopii tego dzieła. Wizerunek króla Henryka VIII, uchwycony przez Holbeina jest dziś jednym z najbardziej znanych wśród portretów brytyjskich monarchów. Jedna z reprodukcji znajduje się w Walker Art Gallery w Liverpoolu.

Hans Holbein „Ambasadorowie”

Najsłynniejszym dziełem Holbeina tzw. podwójnym portretem byli „Ambasadorowie”. Obraz jest przedmiotem wielu studiów. Często przedstawiany jest młodzieży w szkołach, jako motyw vanitas oraz idealny przykład anamorfozy. Olej na desce przedstawia Jean'a de Dinteville oraz Georges'a de Selve, francuskich dyplomatów, którzy odwiedzili dwór angielskiego króla. Obraz jest uznawany za artystyczne ujęcie konfliktu między wartościami duchowymi a świeckimi, który zaczął się wyraźnie krystalizować w XVI wieku. Zwróćmy zatem uwagę na najbardziej charakterystyczne symbole i detale tego dzieła. Obaj ambasadorzy zwróceni są w stronę widza, opierając się o dwupoziomowy regał, na którym Hans Holbein umieścił różne atrybuty, związane z wiedzą i nauką. Widzimy tam m.in. przyrządy do pomiarów, zegar słoneczny, globus, książki, lutnię, flety. Wszystko to zostało zaprezentowane na tle zielonej, grubej kotary. Jeśli przyjrzymy się uważnie, to w prawej, górnej części płótna zauważymy krucyfiks. Według niektórych krytyków jest to najważniejszy element całej sceny. Otóż, bohaterowie oraz ukazane na regale przedmioty, są niejako reprezentantami swoich czasów – rozkwitu nauk i sztuk wyzwolonych. Umieszczenie krzyża w tak słabo widocznym miejscu, miało być symbolem rozdarcia między działaniami reformatorskimi a religią katolicką. Można by pomyśleć, że malarz Holbein ukrywając krucyfiks za kotarą, wskazał, iż w renesansie religia zeszła na drugi plan. Nie jest to do końca prawda. Jeśli jeszcze wnikliwiej przeanalizujemy obraz, to zobaczymy na nim... ukrytą czaszkę. Znajduje się ona na posadzce, między postaciami dyplomatów. Jest zniekształcona, rozciągnięta, w realnym kształcie można ją ujrzeć, przykładając w tym miejscu do obrazu zwykłą łyżkę. Czaszka niesie ze sobą przesłanie średniowiecznej maksymy „memento mori”, czyli „pamiętaj o śmierci”. To było chyba właśnie główne założenie przekazu Holbeina. Zwłaszcza, że motyw śmierci pojawił się w jego dziełach ponownie.

Malarz miał na swoim koncie cykl drzeworytów, zatytułowanych „Taniec śmierci” („Danse macabre”). Powstały one w latach 1523-25 na modłę tradycji średniowiecznej. W tym gatunku przedstawiano zwykle korowody ludzi z różnych warstw społecznych, na których czele stał kościotrup, symbolizujący śmierć. Miało to oznaczać, że wobec śmierci każdy jest równy. Nie inaczej było w przypadku Holbeina – w trakcie epidemii dżumy w 1543 roku i on musiał zatańczyć swój ostatni taniec.

Źródło obrazu Hans Holbein „Ambasadorowie”: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ambasadorowie#/media/Plik:Hans_Holbein_the_Younger_-_The_Ambassadors_-_Google_Art_Project.jpg