Iwan Kramskoj – buntownik z wyboru

Iwan Nikołajewicz Kramskoj (Kramski) urodził się wiosną 1837 roku w Ostrogożsku, w woroneskiej guberni. Już jako dziecko wykazywał wyjątkowy pociąg ku sztuce i literaturze. Po ukończeniu szkoły w rodzimym miasteczku, najął się jako skryba w miejskiej administracji. Od roku 1853 zajął się retuszowaniem fotografii, pracował w kilku studiach fotograficznych, aż ostatecznie trafił do słynnego atelier Iwana Aleksandrowskiego – wybitnego rosyjskiego malarza i fotografa. W 1857 roku Iwan Kramskoj dostał się na Akademię Sztuk Pięknych w Sankt-Petersburgu, gdzie pod swoje skrzydła wziął go profesor Aleksiej Markow.

Bunt na Akademii

Na Akademii Sztuk Pięknych w Sankt Petersburgu w XIX wieku funkcjonował system nagród – małych i dużych, złotych, srebrnych i brązowych medali za najlepsze obrazy studentów. Iwan Kramskoj otrzymał w swojej studenckiej karierze trzy małe i dwa duże srebrne medale. Był naprawdę obiecującym młodym malarzem. Wyjątkowo duże wrażenie na kadrze profesorskiej zrobił obraz Kramskiego „Mojżesz wydobywa wodę ze skały” z 1863 roku. Za to płótno rosyjski malarz otrzymał mały złoty medal. W tym samym roku Kramski miał zakończyć naukę na Akademii Sztuk Pięknych. Tak się też stało, jednak przybrało to nieco inną formę, niż się tego spodziewał. Otóż, w 1863 roku, z racji 100-lecia istnienia, Akademia ogłosiła konkurs dla czternastu najlepszych studentów ostatniego roku. Nagrodą miał być duży złoty medal oraz sześcioletnie stypendium we Włoszech. Konkurs polegał na stworzeniu dzieła pt. „Uczta w Walhalli”, a źródłem inspiracji miały być sagi skandynawskie. Cała czternastka studentów odmówiła malowania na zadany temat, próbując przekonać radę profesorską, aby sami mogli wybrać tematy prac konkursowych. Ich śmiałość i impertynencja wywołała prawdziwy skandal. Profesorowie byli oburzeni próbą podważenia ich decyzji i naturalnie, odrzucili kilkukrotne prośby „złotej, akademickiej czternastki”. Porażka studentów zakończyła się opuszczeniem przez nich uczelni, bez uzyskania dyplomów. Do dziś określa się to głośne wydarzenie jako „Bunt czternastu”. A głównym jego przywódcą i prowodyrem był nie kto inny, a Iwan Kramskoj.

Pieriedwiżnicy

Mimo głośnego skandalu, wywołanego przez Kramskiego i kolegów, profesor Markow, zaprosił malarza do pomocy przy dekorowaniu kopuły cerkwi Chrystusa Zbawiciela w Moskwie. Artysta przystał na tę propozycję, mimo wcześniejszych konfliktów. W 1863 roku podjął się Kramskoj nauczania w szkole rysunku w Petersburgu, gdzie pracował do 1868 roku. Rok później otrzymał tytuł nauczyciela akademickiego. W 1870 roku Iwan Kramskoj wraz z kilkoma kolegami założył Towarzystwo Objazdowych Wystaw Artystycznych, potocznie zwanych Pieriedwiżnikami (z ros. „przenosić się”). Założenia tego ugrupowania ponownie występowały przeciwko akademickiemu podejściu do malarstwa. Pieriedwiżnicy odchodzili w swojej sztuce od klasycznych tematów malarskich, swoim dziełom przypisując rolę społeczną, a samym sobie „moralną powinność”. Obrazy pieriedwiżników były płótnami mocno zaangażowanymi. Ukazywały ludzką biedę i zacofanie, ponieważ głównym manifestem tej grupy było założenie, iż rolą artysty jest ukazywanie i odtajnianie ciemniejszej strony Rosji. Pieriedwiżnicy, do roku 1923, zorganizowali 48 wystaw, które miały miejsce nie tylko w czołowych miastach Rosji, ale także w prowincjonalnych miasteczkach.

Iwan Kramskoj – portrety

Wbrew buntowniczej naturze, Kramskoj był świetnym realistą i jego portrety dalekie są od przekornych innowacji. Rosyjski portrecista władał doskonałą techniką, ale także w sposób niezwykły sięgał w głąb psychiki bohatera płótna. Portrety, które wyszły spod pędzla Kramskiego są prawdziwymi arcydziełami. Seria portretów jakie zostawił po sobie rosyjski malarz to nie tylko galeria znanych osobistości XIX wieku. „Stary człowiek z kulą” czy „Pszczelarz” to obrazy przedstawiające nieznanych, prostych ludzi. Jednak artysta uchwycił szlachetność i piękno, nie tylko ich fizjonomii, ale i umysłu. W imponujący sposób przedstawiał także swoich kolegów po fachu. Jednym z najbardziej znanych na świecie portretów malarzy jest obraz olejny „Szyszkin” z 1880 roku, chociaż ten słynny rosyjski pejzażysta pozował Kramskiemu także wcześniej. Mamy na myśli „Portret malarza Iwana Szyszkina”, który powstał w 1873 roku. Wśród innych wielkich możnych uwiecznionych na płótnach Kramskiego byli cesarzowa Maria Fiodorowna, cesarz Aleksander III Romanow czy słynny rosyjski pisarz, Lew Tołstoj. Każda z tych postaci przedstawiona jest w sposób imponujący i szlachetny. Niezwykły dar uchwycenia dostojeństwa każdej malowanej postaci był domeną tego malarza.

Iwan Kramskoj zmarł w 1887 roku w Sankt Petersburgu. Zakończył swoje życie w sposób symboliczny – zmarł bowiem w trakcie malowania portretu Karla Rauchfussa, znanego, rosyjskiego lekarza. Pozostał czynnym artystą do ostatnich minut swojego życia.

Źródło zdjęcia: http://www.tanais.info/art/en/pic/kramskoy4.html