Jan van Eyck - odźwierny renesansu
Jan van Eyck to niderlandzki malarz, żyjący na przełomie XIV i XV wieku. Z racji braku rzetelnych zapisów historycznych, o jego młodym życiu wiemy niewiele. Prawdopodobnie urodził się w Maaseik, niedaleko Maastricht i należał do klasy szlacheckiej. Pierwsza datowana informacja na jego temat pochodzi z roku 1422. Van Eyck pracował wtedy w Hadze dla Jana Bawarskiego, ówczesnego władcy Holandii. W 1425 roku został nadwornym malarzem Filipa III Dobrego, księcia Burgundii. Jan van Eyck był niewątpliwie wykształconym i oczytanym człowiekiem. Świadczą o tym noty i zapisy na jego obrazach. Znał łacinę, w inskrypcjach umieszczanych na obrazach używał również alfabetu greckiego oraz hebrajskiego, co pozwala sądzić, iż zdobył klasyczne wykształcenie. Uczyniło go to bardziej atrakcyjnym w oczach księcia Filipa III, który powierzył van Eyckowi wiele misji dyplomatycznych. Była to dość nietypowa nominacja, ponieważ wówczas malarzy uznawano za rzemieślników, członków cechu, specjalizujących się w konkretnych zamówieniach. Jednak Jan van Eyck zdecydowanie nie był malarzem cechowym. Był prawdziwym twórcą, a jego rewolucyjne myślenie znalazło wielu naśladowców.
Olejne obrazy van Eycka
Uogólniając nieco, można stwierdzić, iż do końca XIV wieku w malarstwie dominowała tempera. I choć początki zastosowania farb olejnych udokumentowane są na XII wiek, a wskazówki dotyczące ich użycia należą do mnicha Teofila, to malarz van Eyck był pierwszym, który upowszechnił użycie farb olejnych w malarstwie. Była to prawdziwa wizualna rewolucja. Niderlandzki malarz stosował bowiem specjalną technikę nakładania farb – laserunek. To cienka, często niemal przezroczysta warstwa farby, która wpływa na ton warstw znajdujących się pod nim. Rolą laserunku było nadawanie głębi i intensywności tonom. Do czasów tempery osiągnięcie tak głębokich, nasyconych, finezyjnych efektów barwnych było niemożliwe. Van Eyck doskonale operował naturalnym światłem, a dzięki wykorzystaniu olejnemu medium, jego obrazy olejne sprawiają wrażenie pokrytych połyskliwym szkliwem. Jednak nie jest to jedyna domena naszego XV-wiecznego artysty. Otóż, jego przywiązanie do szczegółu oraz wyjątkowo umiejętne, skrupulatne przedstawienie detalu były kolejnym powodem, dla którego okrzyknięto jego działalność rewolucyjną.
Portret Małżonków Arnolfinich – opis obrazu
Niewątpliwie najbardziej znane dzieło, które stworzył Jan van Eyck to „Portret Małżonków Arnolfinich”. Jest ono przedmiotem wielu interpretacji, a także przykładem na umiejętne posługiwanie się symbolem w sztuce wizualnej. Kiedy portret Arnolfinich po raz pierwszy został przedstawiony szerszej publiczności w British Institution w 1841, a później w National Gallery w 1843 roku, wzbudził ogromne poruszenie. Tajemnica, która bije z tego dzieła nadaje mu niemalże mistyczny charakter. Na jakie elementy najczęściej zwracają uwagę krytycy sztuki? Oczywiście, pierwsze, co przykuwa naszą uwagę to dwoje ludzi, Giovanni di Nicolao Arnolfini i Giovanna Cenani, których dłonie łączą się w świętym geście oddania. Drugą ręką Giovanni pozdrawia świadków ceremonii, w tym także widza, obserwującego obraz. Jednak nie tylko my jesteśmy obserwatorami tego świętego spektaklu. W centralnym punkcie dzieła malarz van Eyck umieścił lustro, w którym widać, iż świadków zdarzenia było więcej. Można je nazwać okiem obrazu, które nadaje mu głębi. Dodatkowo, nad okrągłym zwierciadłem widnieje łaciński napis: Johannes de eyck fuit hic / 1434, co oznacza: Jan van Eyck był tutaj / 1434. To nie tylko podpis autora obrazu. Inskrypcja sugestywnie potwierdza obecność malarza na ceremonii zaślubin Arnolfinich. Wróćmy jednak do postaci Giovanny. Otóż kobieta trzyma poły sukni wysoko, przez co sprawia wrażenie, iż może być w ciąży. Jednak historycy sztuki zgodnie przyznają, iż taki sposób trzymania szat był wówczas zupełnie naturalny. Ten aspekt dzieła przez wiele lat pozostawał kwestią sporną. Co więcej, symbole, które umieścił na swoim obrazie van Eyck także pozostawiały spore pole do interpretacji. Po pierwsze u stóp kobiety widzimy małego psa, który symbolizuje wierność. W tle stoi czerwone łoże. I tu można je potraktować jako symbol aktu miłości, ale także jako dowód na zamożność małżeńskiej pary. Stawianie łoża w salonie w ówczesnych czasach było popularne tylko jeśli właściciel mógł się pochwalić dużym, eleganckim meblem. Podobnie, na dwa sposoby, można interpretować pojawienie się na obrazie owoców. Jedni twierdzą, iż są one oznaką czystości rodu ludzkiego, który żył w raju. Inni, bardziej pragmatyczni, uznają je za symbol bogactwa. Owoce cytrusowe były bardzo drogie, zwłaszcza w północnej części Europy, mogą być one zatem traktowane jako znak wysokiego statusu społecznego. Inne symbole wykorzystane przez van Eycka to bursztynowy różaniec, oznaczający czystość oraz jedna zapalona świeca, która uosabia postać Chrystusa. „Portret Małżonków Arnolfinich” to także dowód na to, jak wielką wagę niderlandzki malarz nadawał szczegółom. Detal w tym dziele jest przedstawiony w sposób doskonały. Wystarczy przyjrzeć się bliżej sierści psa, wzorom na dywanie, czy ozdobom i wykończeniom szat Arnolfinich. Wspomniane wcześniej lustro jest mistrzowsko zdobione scenami z życia Chrystusa. Jak wielkiej dokładności i zdeterminowania wymagało od malarza stworzenie tak wspaniałego dzieła!
Jan van Eyck nie bez powodu uważany jest za prekursora renesansu. Malarz ten słynął ze swego przywiązania do detalu, do skrupulatności w przedstawianiu tego, co widzi. Były to pierwsze przejawy malarstwa realistycznego. Realizm zaś najbardziej przejawiał się w licznych portretach, które wyszły spod jego pędzla („Tymoteusz”, „Portret człowieka w turbanie” uznawany za autoportret malarza). Co więcej, był również autorem obrazów religijnych i malowideł Ołtarza Gandawskiego. O jego działalności można powiedzieć dużo więcej, zatem obiecujemy, że Jan van Eyck powróci jeszcze na karty naszego bloga.
Żródło obrazu Jan van Eyck „Portret Małżonków Arnolfinich: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_van_Eyck#/media/Plik:Van_Eyck_-_Arnolfini_Portrait.jpg
