Lucas Cranach Starszy – skrzydlaty wąż

2021-03-22

Cranach Starszy był uznawany za najbardziej sukcesywnego malarza swoich czasów. Przez wiele lat działał w Wittenberdze. Jego sygnaturą od 1515 roku nie był zwykły podpis, a mały, skrzydlaty wąż! Niestety, wiązało się to później z problemami określenia autorstwa, bowiem jego syn Lucas Cranach Młodszy również używał tej sygnatury. Sprawę tym bardziej komplikował fakt, że panowie rzadko datowali obrazy. Ale wróćmy do początków...

Dzieciństwo i młodość

Lucas Cranach Starszy, a właściwie Lucas Müller, urodził się w 1472 roku w miejscowości Bamberg (obecnie zwanej Kronach) w Niemczech. Jak rozpoczął przygodę z malarstwem? Raczej standardowo i bez zaskoczenia – rysować uczył go ojciec. Współpracował z nim od 1495 do 1498 roku. Cranach Starszy w młodzieńczych latach sporo podróżował. Jednak z tych czasów zachowało się niewiele dokumentów. Kiedy osiągnął już bardzo dojrzały wiek, w latach 1501-1504 mieszkał i pracował w Wiedniu. Z tego okresu pochodzą właśnie pierwsze zachowane dzieła niemieckiego malarza. Tam też związał się ze szkołą naddunajską, nurtem, w którym tworzyli malarze skupieni wokół miasteczek położonych nad Dunajem. O specyfice tego stylu opowiemy za chwilę. W stolicy Austrii Cranach nawiązał liczne znajomości z tamtejszymi humanistami, czego owocem były portrety niektórych uczonych, jak „Portret Johannesa i Anny Cuspinianów” oraz „Portret Johannesa Stephena Reussa i jego małżonki”.

Cranach – burmistrz Wittenbergi

Gdy do Lucasa Cranacha Starszego dotarła wieść o wyborze Fryderyka Mądrego na władcę Saksonii, malarz przebywał jeszcze w Wiedniu. Jednak jego sława dotarła do Niemiec, czego dowodem były liczne próby ściągnięcia artysty do Wittenbergi, w której mieściła się siedziba saskiego księcia. Obietnica otrzymania posady nadwornego malarza Fryderyka przekonała Cranacha i w 1505 roku przyjechał do Wittenbergi. Można powiedzieć, że rozgościł się w niej na dobre, bo jego pobyt tam trwał 45 lat. Wiodło mu się zresztą bardzo dobrze. Cranach Starszy był w Wittenberdze bardzo szanowanym obywatelem. W 1508 roku otrzymał od księcia Fryderyka herb ze skrzydlatym wężem. Malarz był bardzo przywiązany, nie tyle do herbu, co do gestu. Dlatego od tamtej pory zamiast podpisu jako sygnatury używał maleńkiego, symbolicznego węża ze skrzydłami. Rok później Lucas Cranach Starszy został odznaczony tytułem szlacheckim. W latach 1519-20 pełnił funkcję radnego miasta, a na przestrzeni lat 1537-44 obejmował posadę burmistrza (wygrał wybory trzy razy z rzędu!).

Jak widać Lukas Cranach nie przypominał typowego hulaki, chodzącego z głową w chmurach i szukającego taniej rozrywki. Malarz zajmował odpowiedzialne stanowiska, wymagające rozsądku, jednak wciąż pozostał artystą. I to właśnie za jego sprawą Wittenberga rozkwitła i stała się prawdziwym centrum sztuki. Ściągnęło do niej wielu młodych malarzy, którzy pozakładali w miasteczku swoje warsztaty.

Przyjaciel Marcin

Lucas Cranach Starszy utrzymywał przyjacielskie relacje z jednym z czołowych religijnych reformatorów epoki odrodzenia, Marcinem Lutrem. A wspominamy o tym nie bez powodu. Ta znajomość była przyczynkiem do powstania wielu wybitnych dzieł Cranacha. Namalował wiele portretów Lutra i jego rodziny, ale także postaci z kręgu działalności wielkiego reformatora kościoła w Niemczech. Dzięki obrazom, portretom (ok. 60) a nawet drzeworytom (ok. 100) bliskiego otoczenia Lutra, można z łatwością odtworzyć ten reformatorski krąg. Cranach Starszy wykonał także ołtarze i obrazy dla kościołów luterańskich. A zatem jego dzieła miały bardzo duże znaczenie dokumentalne. Malarz pomagał także w propagowaniu tez luterańskich, co było ewidentną zmianą kierunku wyznania.

Co się zaś tyczy prywaty, to Luter był chrzestnym piątego dziecka Cranacha, córki Anny, Cranach zaś podawał do chrztu syna Lutra – Johannesa. Cranachowie byli także świadkami na ślubie Lutra. Relacje między obiema rodzinami były bardzo bliskie.

Styl Cranacha Starszego

Jeśli chodzi o styl prac niemieckiego malarza to ewoluował on silnie na przestrzeni lat. W pełni ukształtował się około 1515 roku. I mimo iż mogłoby się wydawać, że im starszy był malarz, tym lepszy był jego styl, to krytycy i znawcy sugerują, że sytuacja była wręcz odwrotna. Obrazy, które Lucas Cranach Starszy namalował we wczesnej młodości nosiły w sobie wyraźne znamiona indywidualizmu. Na uwagę zasługują zwłaszcza namalowane w Wiedniu dzieła, w których artysta przywiązywał dużą wagę do siły przekazu, jaki może nieść ze sobą krajobraz. Elementy pejzażu Cranach traktował jako równorzędne względem postaci, podobnie jak inni przedstawiciele szkoły naddunajskiej. Wnikliwe obserwacje natury, której człowiek był integralną częścią, wyczucie perspektywy, specyficzna ekspresja i siła emocjonalna – to główne założenie tego nurtu. Łączył on tradycje malarstwa późnego gotyku z wpływami renesansowymi. Widać to ewidentnie w takich dziełach Cranacha jak „Pokutujący św. Hieronim ”, „Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu” oraz „Ukrzyżowanie” z roku 1500. Na tle tych wczesnych prac, powstające masowo „reformatorskie” portrety traciły na indywidualności i wyrazie. Co do portretów kobiet, które często wychodziły spod pędzla niemieckiego malarza, to charakteryzowały się one wydłużonymi proporcjami oraz bogactwem strojów, które przedstawiane były zachwycająco szczegółowo. Bohaterkami były głównie postacie z mitologii oraz Biblii.

Dziedzictwo Lukasa von Cranacha

Ponieważ Lucas Cranach Starszy pozostawił po sobie liczne dzieła i nie sposób opowiedzieć o wszystkich, na koniec przygotowaliśmy mały skrót tego, co możemy nazwać wielkim dziedzictwem niemieckiego malarza renesansu. Były to m.in.:

obrazy religijne: „Madonna pod jodłami”, „Adam i Ewa”, „Rzeź niewiniątek”, „Madonna z Dzieciątkiem i św. Katarzyną”, „Judyta z głową Holofernesa”
obrazy mitologiczne: „Sąd Parysa”, „Wenus i Amor kradnący miód”, „Herkules i Omfale”
portrety: „Henryk Pobożny i Katarzyna Meklemburska”, „Hans i Magrethe Luter”,
obrazy kobiet: „Dziewczyna z niezapominajkami”, „Sybilla”
alegorie: „Melancholia”, „Kochankowie”

Artysta pozostawił po sobie także żywą schedę – dwóch swoich synów, Lucasa Cranacha Młodszego oraz Hansa Cranacha. Wykształcił ich na wybitnych malarzy, którzy kontynuowali jego artystyczną myśl po jego śmierci w 1553 roku.

Źródło obrazu Lucas Cranach „Adam i Ewa”: https://pl.wikipedia.org/wiki/Lucas_Cranach_starszy#/media/Plik:Cranach_the_Elder_Adam_and_Eve.jpg