Sofonisba Anguissola – pierwsza kobieta w malarskim warsztacie

Sofonisba Anguissola – jej imię i nazwisko miało pochodzenie greckie, podobno bowiem jej rodzina pochodziła od greckiego, utytułowanego rodu. Urodziła się około 1532 roku we włoskiej Cremonie. Choć jej rodzina nie należała do zamożnych, jednak była rodziną szlachecką. Jej ojciec, Amilcare Anguissola wywodził się ze szlachty kreolskiej, zaś matka, Bianca Ponzone także miała magnackie pochodzenie. Sofonisba była najstarszą z siedmiorga rodzeństwa. Wszystkie dzieci otrzymały solidne wykształcenie, które obejmowało również sztuki piękne. W okresie renesansu można było zauważyć ogólną tendencję do umiłowania wiedzy i erudycji. W wieku 14 lat, Sofonisba wraz z siostrą Eleną zostały wysłane na nauki do znanego malarza historycznego i portrecisty, Bernardino Campi. Po jego wyprowadzce, Sofonisba Anguissola terminowała w warsztacie Bernardino Gatti. Te studia artystyczne młodej, wielce utalentowanej kobiety stały się historycznym precedensem. Dzięki Sofonisbie, kobietom, którym do tej pory przypadała jedynie rola żony, towarzyszki i matki, dano możliwości rozwoju własnych talentów.

Pod skrzydłem Anioła

Wielkie zasługi w rozwoju popularności malarki miał jej ojciec. Nie tylko zadbał o jej wykształcenie, ale stał się jej pierwszym mecenasem, szukał dla niej klientów wśród bogatych możnych. Kiedy w wieku 22 lat Anguissola wyjechała do Rzymu, poznała Michelangelo Buonarroti, znanego nam bardziej jako Michał Anioł, jednego z „wielkiej trójki renesansu”. Młoda malarka bardzo chciała poznać ocenę mistrza na temat jej prac, przedstawiła mu zatem rysunek płaczącej dziewczynki. Malarz uznał temat za prosty i łatwy do przedstawienia i polecił jej narysować płaczącego chłopca, co według niego było zdecydowanie trudniejsze. Artystka wykonała szkic „Chłopiec uszczypnięty przez raka” i odesłała go Buonarrotiemu. Ten zachwycił się sprytnym ujęciem tematu i techniką młodej kobiety. Obrazek ten wraz z rysunkiem Michała Anioła został odesłany do sławnego protektora wielkich artystów tych czasów, Kosmy Medyceusza, co było wówczas wielkim wyróżnieniem i potwierdzeniem talentu malarki. Podobieństw do tego rysunku upatruje się w powstałym dużo później obrazie Caravaggia „Chłopiec ugryziony przez jaszczurkę”. Od tamtej pory, Buonarroti często spotykał się z Anguissolą, zlecał jej zadania, udzielał wskazówek. Ta nieformalna nauka trwała blisko dwa lata.

Obraz „Gra w szachy”

Mimo dostrzeżenia przez tak wielką sławę, jaką był Michał Anioł i możliwości uczenia się od niego, Sofonisba Anguissola nie miała łatwej drogi. Ciągle panowało przeświadczenie, że mężczyźni i kobiety nie są sobie równi. Nawet fakt, iż już wtedy mogły się szkolić, to z założenia miało to uczynić je lepszymi, ciekawszymi żonami i towarzyszkami życia, a nie autonomicznymi, odnoszącymi sukcesy artystkami. Mimo, iż Sofonisba Anguissola cieszyła się znacznie większym wsparciem i uznaniem niż inne kobiety, to mimo wszystko nie dopuszczano jej do pewnej wiedzy. Nie miała możliwości studiowania anatomii bądź malowania z natury, uznawano bowiem za niedopuszczalne, aby kobieta mogła oglądać nagie ciała. W tej sytuacji szukała innych gatunków, eksperymentowała. Najczęściej malowała portrety swoich bliskich. Właśnie wśród nich znajdziemy najsłynniejsze dzieło włoskiej malarki, który notabene znajduje się w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Mowa o obrazie „Gra w szachy”. Sofonisba przedstawia na nim swoje siostry w towarzystwie opiekunki. Dwie z nich grają w szachy, najmłodsza dziewczynka kibicuje, zaś starsza kobieta bacznie obserwuje swoje podopieczne. O tym płótnie mówi się, że łączy formalność z codziennością. W tej intymnej, rodzinnej scenie, dziewczęta ubrane są w odświętne stroje, które kontrastują z niezbyt poważnymi wyrazami ich twarzy. Takie połączenia nie były dotychczas spotykane we włoskiej sztuce. W tym dziele odkryto nowy gatunek scen rodzajowych, które przestawiają postaci w domowej scenerii, zamiast w popularnych do tej pory formalnej czy alegorycznej oprawie.

Kobieta na królewskich salonach

Sofonisba była pewna swojego powołania. Namalowała wiele autoportretów, w których pokazuje siebie jako artystkę, równą mężczyznom. Autoportret z 1554 roku ukazuje postać malarki, grającej na szpinecie, popularnym wówczas instrumencie strunowo-klawiszowym. Na innym płótnie z 1556 roku Sofonisba Anguissola ukazuje siebie jako stojącą przy sztaludze artystkę, będącą w trakcie malowania obrazu religijnego. Tym płótnem wyraźnie podkreśliła swoją znaczącą rolę na zdominowanym przez mężczyzn, rynku sztuki. Stosunkowo dużą ilość autoportretów jakie namalowała Sofonisba Anguissola wynikała też z zapotrzebowania klienteli. Malarka zdobywała coraz większą popularność i niektóre rodziny szlacheckie pragnęły mieć w swoich zbiorach jej portret. Wkrótce sława włoskiej artystki dotarła aż na dwór hiszpański. W 1559 roku otrzymała od króla Filipa II posadę nadwornego malarza. Została również nauczycielką młodej żony króla, Elżbiety z Valois. Malowanie portretów dworzan było zdecydowanie bardziej wymagające niż dotychczas tworzone przez Sofonisbę portrety rodzinne. Malarska musiała się zmierzyć z bogactwem szat, mnogością materiałów, wyszukaną biżuterią, a namalowanie i uchwycenie takich szczegółów było bardzo czasochłonne i pochłaniało mnóstwo energii. Do obrazów dworskich, które stworzyła na dworze hiszpańskim należą m.in. „Portret Elisabeth z Valois, trzymającej portret Filipa II”, „Portret Diane d'Andouins i jej córki”, „Portret Anny” (trzeciej żony Filipa II), „Portret Elisabeth, królowej Hiszpanii”, „Portret Filipa II, króla Hiszpanii” i wiele innych. Po śmierci królowej Elisabeth, Sofonisba Anguissola w wielkiej żałobie, za pozwoleniem króla, opuściła dwór. Otrzymała od króla nie tylko sporą emeryturę, ale również posag i... męża. Król Filip II z szacunku dla swojej wielbionej malarki zaaranżował jej małżeństwo z dobrze sytuowanym Włochem. Sofonisba zatem żyła w dostatku, niespiesznie tworząc i wiodąc spokojne życie. Dożyła sędziwych 93 lat, zmarła w Palermo w 1625 roku. Została pochowana z wielkimi honorami w kościele San Giorgio dei Genovesi.

Źródło obrazu Sofonisba Anguissola "Gra w szachy": https://pl.wikipedia.org/wiki/Sofonisba_Anguissola#/media/Plik:The_Chess_Game_-_Sofonisba_Anguissola.jpg