Zawładnąć cieniem – Masaccio
Masaccio wniósł znaczną wartość do malarstwa początków renesansu. Wyprzedzał swoje pokolenie, biorąc pod uwagę zdolność do naśladowania natury, odwzorowywania wizerunku postaci, ich ruchów i gestów. Nie zachowało się wiele jego dzieł. Pełnego autorstwa możemy być pewni jedynie co do czterech prac. Jednak w wielu innych dziełach odnajdujemy jego rękę, co świadczy o tym, że malował je wespół z innymi artystami.
Masaccio - biografia
Tommaso di Ser Giovanni di Simone (znany jako Masaccio) urodził się 21 grudnia 1401 roku w Arezzo. Był pierwszym wielkim włoskim malarzem okresu quattrocento. Jego ojciec był notariuszem, matka – córką karczmarza. Brak dowodów na to, by Masaccio odebrał edukację artystyczną, jednak w okresie renesansu adepci sztuki rozpoczynali terminowanie u znanego mistrza w dwunastym roku życia. Jeśli tak było w przypadku naszego bohatera, musiałby przenieść się on do Florencji (ok. 80 km od rodzimego miasteczka). Udokumentowane zostało dopiero przystąpienie Masaccia do gildii rzemieślników (w tym malarzy) florenckich Arte dei Medici e Speziali. W zapiskach z 7 stycznia 1422 roku występował już jako niezależny mistrz malarstwa.
Pierwsze obrazy
Do pierwszych prac, które przypisuje się włoskiemu malarzowi należał „Tryptyk San Giovenale” z 1422 roku oraz „Madonna z Dzieciątkiem i św. Anną” z 1424 roku. Wielce prawdopodobnym jest, że to drugie dzieło Masaccio namalował wspólnie z innym artystą, Masolino da Panicale. Uważa się, że kontrolę nad dziełem przejął młodszy od Masolino, Masaccio. Chwali się solidność i siłę postaci Madonny i Dzieciątka, które według znawców wyszły spod jego ręki. Postać św. Anny i aniołów przypisuje się zaś da Panicale. Obie prace namalowane zostały w technice tempery na desce.
Przebywając we Florencji Masaccio miał możliwość studiowania dzieł mistrza szkoły florenckiej, którym był Giotto di Bondone. Można nieśmiało stwierdzić, iż miało to wpływ na odrzucenie przez Masaccia ideałów gotyku międzynarodowego, którego założenia stały w sprzeczności z nurtem florenckim (pisaliśmy o tym we wpisie o Simone Martinim). Podczas tego pobytu malarz zaprzyjaźnił się ze słynnym architektem Filippo Brunelleschim (zwanym Pippo) oraz z rzeźbiarzem Donatello. Od pierwszego z nich nauczył się stosować w swojej sztuce proporcje matematyczne. Drugi z nich rozpalił w nim pasję do sztuki antycznej.
Masaccio – „Wygnanie z raju” i „Grosz czynszowy”
W 1424 roku Masaccio i Masolino otrzymali zlecenie namalowania fresków w kaplicy Brancacci w kościele Santa Maria del Carmine we Florencji. Prace nie zostały ukończone, jednak to tam znajdziemy jeden z pionierskich pod wieloma względami fresków, „Wygnanie z raju”. Masaccio ukazuje w nim scenę zaczerpniętą z biblijnej Księgi Rodzaju, która przedstawia Adama i Ewę wypędzanych z Edenu przez anioła w czerwonej szacie. Wzrok widza przykuwają emocje widoczne na twarzy Ewy. Do tej pory było to podejście raczej niespotykane w sztuce. Z fresku bije silne wrażenie naturalizmu. Artysta wyraził wstyd dwojga grzeszników na różne sposoby. Ewa zakrywa rękami swoje intymne części ciała, zaś Adam ukrywa twarz w dłoniach. Co więcej, Masaccio zastosował w tym fresku innowacyjnie światło kierunkowe i światłocień oraz perspektywę liniową. „Wygnanie z raju” Masaccio to także pierwszy akt w sztuce włoskiej. Dzieło to lata później wywarło ogromny wpływ na innego wielkiego malarza włoskiego, jakim był Michał Anioł.
Drugim freskiem z kaplicy Brancacci o wielkim znaczeniu w karierze Masaccia był „Grosz czynszowy”. W nim również da się dostrzec pierwsze próby wprowadzenia światłocienia jako cennego waloru. Światło pada tu z jednego, konkretnego źródła, ulokowanego z prawej strony. Masaccio wyciąga z tego konsekwencje. W ten sposób wprowadza do swoich dzieł cienie, które przecież rzuca każda bryła!
„Trójca Święta” Masaccio
W 1426 roku Masaccio otrzymał także zlecenie namalowania głównego ołtarza w kościele Santa Maria del Carmine w Pizie. Dzieło jednak zostało zdemontowane w XVIII wieku, a jego poszczególne części zostały rozproszone po Europie. Odnaleziono jedenaście z około dwudziestu paneli. Jednak to kolejne zamówienie rozgłosiło dumnie imię Masaccio. „Trójca święta” był to obraz stworzony na zamówienie dominikańskiego kościoła Santa Maria Novella we Florencji. W tym arcydziele artysta zastosował systematyczną perspektywę liniową. Śródkami wyłącznie malarskimi ukazał zasady budowy przestrzeni – widocznych zwłaszcza przy sklepieniu wnętrza. Masaccio zastosował także umiejętną gradację hierarchii postaci – patroni, święci i istoty boskie – każde z nich ma zupełnie inny wymiar.
Masaccio – obrazy pozostałe
Masaccio zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach mając zaledwie c. 26 lat. Była to strata ogromna. Gdyby żył i tworzył dłużej na pewno osiągnąłby jeszcze więcej. Inne jego dzieła, o których nie wspomnieliśmy wyżej to „Wskrzeszenie syna Teofila z Antiochii”, „Ukrzyżowanie”, „Adoracja dzieciątka”, „Święty Piotr uzdrawiający chorych swoim cieniem”, „Maria z Dzieciątkiem i czterema aniołami”.
Masaccio miał dla malarstwa znaczenie rewolucyjne. Mimo to jego tradycje kontynuował dopiero kolejny etap renesansu, zwany cinquecento. Tak jakby inni malarze quattrocenta nie byli gotowi i godni na podjęcie kontynuacji monumentalnego dzieła, które w łaskawej schedzie pozostawił po sobie wielki włoski malarz Masaccio.
Źródło obrazu „Wygnanie z raju” Masaccio: https://pl.wikipedia.org/wiki/Masaccio#/media/Plik:Masaccio,_The_Expulsion.jpg