Antoine Watteau – francuska maskarada
Jean-Antoine Watteau urodził się jesienią 1684 roku w Valenciennes we Francji. Jego ojciec był dekarzem i jak podają niektóre źródła, awanturnikiem, co zdecydowanie nie sprzyjało przywiązywaniu wagi do zdobywania wykształcenia i umiłowania sztuki. Tym bardziej wyjątkowym był fakt, iż Antoine Watteau już w wieku 11 lat wstąpił do pracowni miejscowego malarza Jacques'a Alberta Gerina. Kolejnym krokiem w edukacji młodego, francuskiego malarza był wyjazd do Paryża, który emanował swoistym artystycznym klimatem. Watteau przybył do stolicy Francji w 1702 roku i dwa lata później podjął naukę u malarza scenicznego, Claude'a Gillota. Późniejszy prekursor rokoko najął się później do pracy w warsztacie w Pont Notre-Dame, gdzie kopiował popularne dzieła sztuki holenderskiej i flamandzkiej oraz rozwijał się w technice szkicu. Jego rysunki robiły ogromne wrażenie na Gillocie, który zatrudnił go jako swojego asystenta. Mentor Watteau wykazywał wielkie zainteresowanie postaciami z commedii dell'arte. Pasja ta udzieliła się również Antoine, który w swoich późniejszych dziełach chętnie przedstawiał bohaterów tej włoskiej komedii ludowej. Jednak o tym nieco później. Po sporze z Gillotem, Watteau w 1709 roku trafił pod skrzydła kustosza Pałacu Luksemburskiego i dekoratora wnętrz Claude Audrana III. Ten wykształcił w młodym malarzu umiłowanie do elegancji, wzornictwa i sztuki dekoracyjnej. Od niego też przejął zachwyt nad dziełami Petera Paula Rubensa, którego malarstwo miało największy wpływ na sztukę Antoine Watteau.
Watteau - fêtes galantes
Watteau znany jest jako twórca odrębnego gatunku w malarstwie rokoko, zwanego fete galante. Wiąże się z tym ciekawa historia. Otóż każdy szanujący się francuski malarz, posiadający spory dorobek artystyczny, dążył do tego, aby zostać członkiem Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby w Paryżu. Dzieła Antoine Watteau, choć robiły wrażenie, nie wpisywały się w kanon żadnego z dotychczas nazwanego gatunku. Blisko im było wprawdzie do fete champetre (fr. święto wiejskie) jednak ten rodzaj obrazów przedstawiał głównie sceny pasterskie. Z racji tego, iż główną klientelą Watteau byli arystokraci i bogaci kupcy, artysta musiał pomyśleć jak przy jednoczesnym przypodobaniu się klientom, zyskać uznanie Akademii, według której tematyka fete champetre nie była godna salonów i nie wpisywała się w klasyczne kanony akademizmu. Dlatego też Watteau często malował krainy mitologiczne i odwoływał się do kultury antyku, co bardzo podobało się Akademii. Umieszczał na nich przedstawicieli arystokracji w trakcie pikników i zabaw w parkach i ogrodach miejskich. Przedstawiał bale, maskarady, schadzki, dworskie życie pełne sielanki i słodkiego lenistwa. Wszystko to na tle efektownego krajobrazu, do którego dostęp mieli tylko przedstawiciele zamożnego społeczeństwa. Dzieła Watteau utrzymane w stylistyce fete galante to m.in. „Taniec” (1710-20), „Lekcja miłości” (1716-17), „Rozkosze miłości” (1718–1719), „Święto miłości” (1718–1719). Jednak niewątpliwie najsłynniejszym obrazem Watteau tego gatunku był „Odjazd na Cyterę”, znany również pod nazwami „Pielgrzymka na Cyterę” oraz „Podróż na wyspę Cyterę”.
„Odjazd na Cyterę” - opis obrazu
Wspomniany wyżej obraz Antoine Watteau powstał w trzech wersjach na przestrzeni lat 1710-1717. Pierwszym z nich był niewielkich rozmiarów obrazek, stanowiący jedynie zarys sytuacji i postaci, które później malarz rokoko rozwinął na większym formacie. Ta niejako próba generalna ostatecznego, sztampowego dzieła rokoko znajduje się obecnie w Stadel Museum we Frankfurcie. Kolejne dwa wielkoformatowe płótna znajdują się w paryskim Luwrze oraz w pałacu Charlottenburg w Berlinie. Jednak to paryska wersja powstała w 1717 roku na polecenie Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby jest najbardziej popularna i stała się obiektem licznych interpretacji. Cytera była grecką, mitologiczną wyspą miłości i frywolnych uciech. Według starożytnych wierzeń była ona miejscem urodzenia Afrodyty – greckiej bogini miłości. Atmosfera obrazu na odległość emanuje romansem, flirtem i ekstatycznym uniesieniem. Postaci, eleganckie damy i zalotni mężczyźni, przedstawieni są w mniejszych grupkach, które mimo wszystko stanowią integralną całość. Kompozycja, jaką zastosował artysta dzieli obraz na dwie części. Pierwsza z nich to arystokraci skupieni przy czekającej na brzegu złotej, ukwieconej łodzi. Są oni mniej wyraźni, niż ludzie, którzy spędzają czas na pagórkach. W ich przypadku zastosowano głębszą, bardziej intensywną kolorystykę. Część z nich czeka na miejsce w łodzi, część flirtuje, siedząc na ziemi, wszystkiemu zaś towarzyszą postacie małych, skrzydlatych amorków. Po prawej stronie w zaroślach artysta „ukrył” posąg Afrodyty, która przygląda się z przychylnością całej scenie. Obraz utrzymany jest w pastelowej kolorystyce, a w swojej technice przypomina nieco dzieła impresjonistów, choć sam impresjonizm jako kierunek w sztuce został zdefiniowany dopiero pod koniec XIX wieku. W oczy rzuca się brak wyraźnych konturów, stosowanie rozmytych granic, całość jest pokryta jakby cienkim tiulem, przez który widz obserwuje dzieło. Podobieństwa do późniejszych dzieł impresjonistów widać szczególnie w przedstawieniu nieba i bujnej roślinności.
Watteau – obrazy Commedii dell'arte
Jak wspominaliśmy wcześniej, już podczas pobierania nauk w Paryżu, Watteau zainteresował się gatunkiem XVI-wiecznej komedii włoskiej, wywodzącej się z tradycji antyku i opartej na pantomimie i popisach nadwornych błaznów. Commedia dell'arte miała określony zbiór postaci, które najczęściej pojawiały się w tych ludowych spektaklach. Kolombina, Pierrot, Arlekin, Poliszynel, Scaramuccio, czy Dottore – to tylko niektóre maski tych przedstawień. Postaci te wyjątkowo chętnie malował Watteau Jean Antoine. Był autorem takich dzieł jak „Komedianci włoscy”, „Pierrot (Gilles)”, „Pierrot” (1712), „Mezzetino”, które są zachwycające nie tylko pod względem techniki, ale także artystycznego przekazu. Antoine Watteau zmarł 18 lipca 1721 w Nogent-sur-Marne w wieku zaledwie 37 lat.
Na koniec mamy dla Państwa ciekawostkę. Watteau zajmował się nie tylko malarstwem, ale też różnymi formami dekoracji oraz artystycznego projektowania. Na jego cześć nazwano współczesny element kobiecej, weselnej garderoby, który nosi nazwę watteau. To połączenie trenu, peleryny i welonu, przywdziewany przez panny młode w trakcie ceremonii zaślubin.
Źródło obrazu „Odjazd na Cyterę” Antoine Watteau: https://en.wikipedia.org/wiki/The_Embarkation_for_Cythera#/media/File:L'Embarquement_pour_Cythere,_by_Antoine_Watteau,_from_C2RMF_retouched.jpg