Kamień milowy w rozwoju grafiki czyli litografia

Alois Senefelder

Litografię wynalazł w 1798 roku niemiecki grafik Alois Senefelder (1771—1834), a jej nazwa pochodzi od greckiego słowa ‘lith’ oznaczającego kamień. Odkrycie tej techniki było zaskakujące, ponieważ zostało dokonane przypadkiem i w dodatku przez osobę, która w chwili jej wynalezienia zupełnie nie interesowała się grafiką. Litografia na kamieniu stała się dziś techniką bardzo często i chętnie uprawianą przez artystów grafików. Już na początku XX wieku doceniono ją i zaczęto wykorzystywać na szeroką skalę w przemyśle reklamowym – umożliwiała drukowanie etykiet, plakatów czy formularzy. Jej rozwinięciem jest offset – obecnie jedna z najpopularniejszych technik stosowana w przemyśle drukarskim. Źródło zdjęcia głównego: Picryl.com

Opis techniki

Litografia to technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania powstaje na kamieniu litograficznym. Wykonuje się go na starannie wygładzonej płycie kamiennej tłustą kredką lub tuszem, przy czy należy uważać, aby nie zatłuścić kamienia w innym miejscu. Następnie poddaje się płytkę trawieniu roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej, co powoduje utrwalenie rysunku. Powierzchnię płytki zwilża się wodą ze względu na to, że wilgotny kamień nie przyjmuje barwnika. Kolejny krok to naniesie farby, którą przyjmują tylko tłuste, zarysowane fragmenty - niezarysowane partie zostają uodpornione na zabarwienie. Na pokrytej farbą kamiennej płytce kładzie się papier i za pomocą specjalnej prasy wykonuje odbitki. Najpowszechniejszym materiałem do wykonywania rysunków litograficznych pozostaje kamień, choć od końca XIX wieku zaczęto stosować aluminiowe lub cynkowe płyty, ze względu na ich wagę - są zdecydowanie lżejsze.

Trzy zasadnicze rodzaje technik litograficznych:

- Sposób bezpośredni, gdy rysunek wykonywany jest na powierzchni kamienia lub blachy

- Sposób pośredni, czyli przedruk, gdy rysunek wykonany na papierze przenosi się w prasie na formę litograficzną

- Sposób druku wklęsłego (kamienioryt lub kwasoryt), w którym rysunek rytuje się lub trawi na wypolerowanej powierzchni kamienia

Rozwój litografii

Litografia rozprzestrzeniała się w zaskakującym tempie z dwóch powodów. Po pierwsze, rysunek na kamieniu przygotowywało się znacznie szybciej niż w przypadku innych technik, po drugie praca podczas wykonywania matrycy była znacznie lżejsza. Mimo, iż Senefelder odkrył litografię z przeznaczeniem dla drukowania tekstów i nut wkrótce zorientował się, że równie dobrze nadaje się ona do odbijania ilustracji, pierwsze litografie stosowano zatem właśnie do powielania pisma. Jako technika artystyczna litografia rozpowszechniła się w I połowie XIX wieku. W grafice artystycznej popularna jest technika zwana ossa sepia, polegająca na wykonywaniu rysunku negatywowego na kamieniu. Techniką litografii wykonywano wiele ilustracji w książkach i czasopismach, powstawały również odbitki pejzaży i portretów. Od około 1830 r. rozwinęła się litografia barwna czyli chromolitografia. Jest to dawna technika wielobarwnego druku litograficznego, w której każdy kolor na wielobarwnej odbitce uzyskiwany by z innej płyty. Podstawą przygotowania form chromolitograficznych jest rysunek konturowy, na którym wyznacza się zarówno kontury obrazu, jak i obrys poszczególnych barw. Druk wykonuje się w określonej kolejności barw tj. zazwyczaj od najjaśniejszych do najciemniejszych. Chromolitografię stosowano przede wszystkim do reprodukowania dzieł malarskich a pod koniec XIX wieku wykorzystywano ją również w celu drukowania plakatów.

Artyści i litografia?

Do najsłynniejszych artystów zajmujących się litografią należą min.: Alfons Mucha, Eugène Delacroix, Henri de Toulouse-Lautrec, Henri Matisse, Marc Chagall, Pablo Picasso oraz Stanisław Wyspiański czy Leon Wyczółkowski. W Polsce pierwszą pracownię litograficzną założył Jan Siestrzyński w 1818 r. w Warszawie. Również współcześni twórcy chętnie korzystają z tej techniki - ciągły rozwój litografii sprawił, że znalazła ona szerokie zastosowanie we współczesnej sztuce.