W cieniu świateł – Caravaggio

Michelangelo Caravaggio – włoski malarz, który zerwał z kanonami malarstwa renesansowego. Swoją uwagę kierował na prawdę przekazu. Wyrzekając się idealizacji ludzkiego ciała, zbudował podwaliny malarstwa barokowego. Opowiedzieć o życiu i twórczości Caravaggio w krótkim wpisie jest wprost niemożliwe. Dlatego przedstawimy dziś najistotniejsze fakty z jego biografii, wspomnimy najważniejsze dzieła, omówimy technikę, a także rzucimy światło na ciemną stronę jego natury.

Caravaggio – droga do rzymskiej sławy

Michelangelo Merisi da Caravaggio urodził się 29 września 1571 roku w Mediolanie w bardzo zamożnej rodzinie Fermy i Lucii Merisich. Gdy chłopiec miał 5 lat, Merisi uciekli przed zarazą do miejscowości Caravaggio – stąd późniejszy artystyczny przydomek malarza. Lata 1584-1588 młody Caravaggio spędził w warsztacie Simona Peterzana, który był uczniem wielkiego Tycjana. Istnieją przesłanki, by sądzić iż po zakończeniu nauki młody adept pędzla udał się do Wenecji, by tam poznać dzieła Giorgione. Jego sztuka wywarła niemały wpływ na styl Caravaggio, podobnie jak regionalna sztuka Lombardii. Mniej więcej w połowie 1592 roku Michelangelo Caravaggio wyjechał do Rzymu, gdzie zatrudnił się u malarza Cesariego, który służył na dworze papieża Klemensa VIII. Po pracy artysta pracował w swoim warsztacie. Z tego pierwszego okresu twórczości na uwagę zasługują takie obrazy Caravaggio jak „Chłopiec z koszem owoców”, „Chłopiec obierający owoc”, czy bardzo znany obraz mitologiczny „Chory Bachus”. Po dwóch latach Caravaggio zakończył współpracę z Cesarim. Od tego czasu artyście nie wiodło się zbyt dobrze, pierwsze swoje obrazy sprzedawał za bezcen. Malarz nawiązał kilka przyjaźni z lokalnymi artystami, w których towarzystwie prowadził dość hulaszcze życie. Równocześnie jednak artysta zaczął tworzyć dzieła religijne, takie jak „Maria Magdalena pokutująca”. Od tamtej pory mecenatem nad jego działalnością zajął się kardynał Francesco Maria Bourbon del Monte. Dzięki jego wpływom w 1599 roku Caravaggio otrzymał zlecenie na wykonanie dekoracji w kaplicy Contarellich. Dwa obrazy, które powstały dla świątyni „Powołanie świętego Mateusza” oraz „Męczeństwo świętego Mateusza” stały się dostępne szerszej publiczności i przyniosły sporo szumu wokół postaci malarza. Choć pojawiały się głosy krytyki, to większość była zachwycona jego nowym podejściem do malarstwa – realizmem i naśladowaniem natury.

Caravaggio – dzieła sztuki

Michelangelo de Caravaggio dzięki dwóm płótnom przedstawiającym sceny z życia św. Mateusza zyskał szereg zleceń na obrazy o tematyce religijnej. Jednak artysta już wcześniej dotykał motywów biblijnych ze zdumiewającym efektem. Wśród najbardziej znanych tytułów znajdują się m.in. „Ofiarowanie Izaaka”, „Nawrócenie Marii Magdaleny”, „Judyta odcinająca głowę Holofernesowi”. Caravaggio potrafił jednak podchodzić do tematów świętych z dużą arogancją, co skutkowało często przemalowywaniem i poprawianiem płócien. W okresie rzymskim namalował Caravaggio „Złożenie do grobu”, „Madonnę pielgrzymów”, „Śmierć Marii” oraz „Madonnę i dzieciątko ze świętą Anną”. Ostatnim dziełem wywołał skandal – obraz uznano za wulgarny, obrazoburczy i bezbożny. Przez dwa dni wisiał w ołtarzu w Bazylice św. Piotra, po czym został zdjęty. Tematyka religijna nie schodziła u Caravaggia z afisza do końca jego dni. Wspomnijmy jeszcze chociaż kilka dzieł: „Ścięcie Jana Chrzciciela”, „Wskrzeszenie Łazarza”, „Wieczerza w Emaus”, „Dawid z głową Goliata”. Malarz rzadko podejmował inne tematy. Obrazy mitologiczne Caravaggio „Narcyz” i „Amor Zwycięski” to nieliczne dzieła sięgające do starożytnych, greckich legend.

Technika i styl

Malarz Caravaggio znany jest przede wszystkim z techniki o nazwie tenebryzm. Polegał on na zastosowaniu ciemnego tła, z którego wyłaniały się postacie obrazu. Ten sposób kompozycji łączył się nierozerwalnie z użyciem ostrego światłocienia (czyli chiaroscuro). Efektem uzyskiwanym dzięki tej metodzie był duży dramatyzm i atmosfera tajemnicy, unosząca się wokół dzieł. Duże kontrasty światła i cienia były dominantą malarstwa barokowego Caravaggio. Oprócz tego charakterystyczne dla malarza było używanie intensywnych kolorów – czerwieni oraz brązów. Często stosował też czerń. Wydźwięk jego dzieł był pełen patosu, ekspresji i iluzji. Zdecydowanie odwrócił się też od renesansowego manieryzmu. W początkowej fazie twórczości malował często postaci świeckie. Za pierwsze jego arcydzieło uważa się obraz „Grający w karty”, na którym przedstawił chłopca, oszukanego przez szulera. Było to dzieło o skomplikowanej konstrukcji psychologicznej, którą da się również dostrzec w jego późniejszych dziełach. Sceny religijne, które tak chętnie przedstawiał Caravaggio były bardziej świeckie niż święte. Przenikliwy realizm malarza czynił te płótna wyjątkowo nasyconymi emocjonalnie. Często zarzucano mu nadmierny erotyzm, a przedstawienia młodych chłopców były powodem do spekulacji na temat jego homoseksualnych upodobań. Styl Caravaggio był bardzo charakterystyczny i wyjątkowy. Doczekał się wielu naśladowców, wśród których należy wymienić takie nazwiska jak Bartolomeo Manfredi, Giovanni Baglione, Orazio Gentileschi oraz Giovanni Battista Caracciolo. Na wzór stylu Michelangelo powstał nurt o nazwie „caravaggionizm”.

Awanturnik na wygnaniu

Nie było tajemnicą, że Caravaggio miał porywczą naturę i prowadził bardzo burzliwe życie. Zachowało się wiele dokumentów, świadczących o jego występkach przeciwko prawu. Często uchodziło mu to na sucho, dzięki protekcji mecenasów, jednak w 1606 roku Caravaggio popełnił prawdziwą zbrodnię – zabił młodego człowieka o nazwisku Tomassi. Choć mówi się, że uczynił to prawdopodobnie nieumyślnie, ze strachu przed karą, malarz uciekł do Neapolu. Tam nie podlegał rzymskiej jurysdykcji i w spokoju tworzył dalej. Po paru miesiącach wyjechał na Maltę i zatrudnił się jako nadworny malarz zakonu joannitów. Liczył, że dzięki wstawiennictwu zakonników uda mu się uzyskać uniewinnienie w sprawie śmierci Tomassiego. Jednak w 1608 roku został wtrącony do więzienia za pobicie jednego z rycerzy zakonu. Po wyjściu, malarz uciekł na Sycylię i tam ponownie oddał się pracy nad swoimi kolejnymi dziełami. Jednak według historyków sztuki, artysta żył już wtedy na pograniczu szaleństwa – sypiał z bronią, był bardzo zapalczywy, niszczył krytykowane obrazy. Za nic miał sobie sycylijskich malarzy, których obrażał i z których publicznie szydził. Nietrudno się domyślić, że i stamtąd Caravaggio musiał dość szybko uciekać. Powrócił do Neapolu, gdzie ledwo uszedł z życiem po zamachu nieznanego sprawcy. W 1610 roku doczekał się jednak ułaskawienia z Rzymu i mógł do niego powrócić. Niestety, nie dotarł do celu – zmarł na skutek wysokiej gorączki w szpitalu w Porto Ercole 18 lipca 1610 roku.

Źródło obrazu „Złożenie do grobu” Caravaggio: https://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82o%C5%BCenie_do_grobu_(obraz_Caravaggia)#/media/Plik:Michelangelo_Caravaggio_052.jpg