W świecie brył – Juan Gris

Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, Dallas Museum of Art w Teksasie, Columbus Museum of Art w Ohio, National Gallery of Art w Waszyngtonie, czy Muzeum Królowej Zofii w Madrycie – to w tych miejscach można podziwiać obrazy wybitnego kubisty Juana Grisa. Hiszpański malarz, choć nie tak popularny jak Picasso, jest dziś bardzo docenianym i pożądanym na rynku sztuki artystą. Jego obrazy na aukcjach osiągały niebotyczne kwoty. „Martwa natura z obrusem w kwadraty” z 1915 roku została sprzedana za cenę 57,1 miliona dolarów! Cóż, można by rzec, że jest to suma przyzwoita, a dodajmy, że nie jedyna liczona w dziesiątkach milionów dolarów. Juan Gris pozostawił po sobie prawdziwie cenne dziedzictwo, dzięki któremu zdecydowanie łatwiej nam pojąć kubizm, nie tylko jako nurt w sztuce, ale także jako rewolucyjną myśl i ideę.

Z Hiszpanii do Paryża

Jose Victoriano Carmelo Carlos Gonzalez-Perez, znany jako Juan Gris urodził się 23 marca 1887 roku w Madrycie w dobrze sytuowanej rodzinie. Od 15 do 17 roku życia publikował swoje prace w lokalnych czasopismach. W latach 1904-1906 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Madrycie, w pracowni José Moreno Carbonero. W 1905 roku zmienił swoje „długie”, hiszpańskie imię na Jose Gris i od tamtej pory posługiwał się wyłącznie nim.

Choć malarz urodził się i dorastał w Hiszpanii, to większość życia spędził we Francji. Po ukończeniu studiów, by uniknąć poboru do wojska, przeprowadził się do Paryża. Tam zaprzyjaźnił się z poetą Guillaume Apollinaire oraz wieloma malarzami. Wśród nich były takie znane dziś nazwiska jak Henry Matisse, Georges Braque, Fernand Leger czy Pablo Picasso. We Francji malarz poślubił Lucie Belin, która w 1909 roku urodziła mu jedynego syna Georgesa Gonzaleza Grisa. Rodzina zamieszkała w paryskim hostelu Bateau-Lavoir. W przekazach na temat jego życia figuruje także postać Charlotty Augusty Fernande Herpin, znanej jako Josette, która była drugą, nieoficjalną towarzyszką życia malarza. Mieszkali razem w Bateau-Lavoir od 1914 do 1922 roku.

Paryskie podboje

We wczesnych latach paryskiego życia malarz Juan Gris pracował dla takich czasopism jak „L'Assiette au Beurre”, „Le Cri de Paris”, „Le Témoin” i „Charivari”. Publikował w nich głównie rysunki. Jednak od 1910 roku stopniowo porzucał pracę nad ilustracjami. Swoją uwagę skierował na malarstwo olejne. Choć przyjaźnił się z Picassem, to ten był również jego nauczycielem i mentorem, dlatego poniekąd naturalną koleją rzeczy Juan Gris zaczął tworzyć w nurcie kubistycznym. W 1912 roku zaprezentował kilka swoich prac na wystawie zwanej Salonem Niezależnych w Paryżu. Lato 1913 roku Gris spędził w Céret, gdzie pracował nad techniką kolażu.

Po kilku latach bliskich relacji Juan Gris i Pablo Picasso rozdzielili się zarówno artystycznie, jak i osobiście. Picasso ewoluował w kierunku sztuki figuratywnej o klasycystycznym wydźwięku. Tymczasem Juan Gris pozostał wierny kubizmowi w bardziej kolorowej tonacji. Od 1922 roku malarz hiszpański współpracował ze słynnym, rosyjskim impresario baletowym, Siergiejem Diagilewem. Dla jego grupy Les Ballets Russes Gris tworzył projekty kostiumów i scenografie do przedstawień. W latach 1924-1925 Juan Gris podjął się uporządkowania swoich przemyśleń na temat sztuki. Swoje teorie na temat estetyki wygłosił na słynnej uczelni Sorbonie. W tym czasie wystawiał także swoje dzieła na ekspozycjach w Galerie Simon w Paryżu, Galerie Flechtheim w Berlinie i Dusseldorfie.

W ciągu ostatnich kilku lat życia malarz Juan Gris cierpiał na problemy z sercem i nerkami. Niewydolność nerek doprowadziła do śmierci artysty. Gris zmarł 11 maja 1927 roku.

Juan Gris – obrazy martwej natury

Kubiści bardzo często brali na warsztat martwą naturę. Dla Grisa był to główny motyw, który przedstawił na wielu swoich płótnach. Wśród nich warto wymienić takie tytuły jak choćby „Szklanka piwa i karty do gry”, „Gitara i fajka”, „Skrzypce i szachownica” czy „Martwa natura z owocami i mandoliną”. Na tych obrazach dość łatwo zauważyć pewną zależność w doborze przedstawianych przedmiotów. Bardzo często w kompozycjach pojawiały się instrumenty i szklane naczynia. Tak jest również na obrazie „Abstrakcja” („Gitara i kieliszek”). Gris zamiast rozbijać formy malowanych rzeczy, przyjmował zwykle bardziej syntetyczne podejście do kompozycji. Nakładające się płaszczyzny, spłaszczony wygląd i rytmiczne wzory obrazu wzmacniały dwuwymiarowy charakter powierzchni, a efekty trompe l'oeil, głęboko nasycone kolory, mocne kontrasty i precyzyjna definicja form sprawiały, że martwe natury Grisa były wyjątkowo namacalne i realne mimo dekonstrukcji.

Portret Pabla Picassa

Juan Gris nie stronił także od malowania portretów. Oczywiście, daleko było im do rzeczywistej natury modeli. Spod pędzla artysty wyszły takie portrety jak „Juan Legua”, „Arlekin z gitarą”, czy „Kobieta z mandoliną”. Zdecydował się on także na uwiecznienie postaci swego mistrza i przyjaciela Picassa. Jego kubistyczny portret namalował w 1912 roku. Choć z pozoru obraz może wydawać się chaotyczny, to jeśli spojrzeć na niego przez pryzmat założeń nurtu, okazuje się, że Gris zawarł w nim wyjątkową harmonię. Mimo iż „połamał” głowę, szyję i tułów Picassa i ukazał je w różnych płaszczyznach, to proste, geometryczne kształty ujęte są w ramy przemyślanej siatki przekątnych. Artysta dodatkowo uporządkował kompozycję portretu, ograniczając swoją paletę do chłodnych odcieni błękitu, brązu i szarości. Takie zestawienie pozwoliło na uzyskanie świetlistego i falującego rytmu dzieła. Gris przedstawił Picassa jako malarza z paletą w dłoni. Napis „Hommage à Pablo Picasso” w prawym dolnym rogu obrazu świadczy o szacunku Grisa dla Picassa, jako nauczyciela i przywódcy artystycznego środowiska Paryża oraz ojca kubizmu. Obecnie obraz znajduje się w Art Institute of Chicago.

Źródło obrazu Juan Gris „Portret Picassa”: https://en.wikipedia.org/wiki/Juan_Gris#/media/File:Juan_Gris_-_Portrait_of_Pablo_Picasso_-_Google_Art_Project.jpg