Wielki reformator – Giotto

Czternastowieczny włoski pisarz Giovanni Boccaccio powiedział, że Giotto „odnowił malarstwo pogrzebane od wielu wieków”. Zerwał on bowiem z tradycją stylistyczną sztuki bizantyńskiej, skupiając się na naśladowaniu natury. Włoski malarz i teoretyk Cennino Cennini ujął to najtrafniej, mówiąc „Giotto przetłumaczył sztukę malarską z greki na łacinę i przez to uczynił ją nowoczesną”. Wiele lat po jego śmierci, czcili go tacy wielcy mistrzowie jak Michał Anioł, Leonardo da Vinci, czy Paul Gauguin. Indywidualność i nowatorstwo form Giotta rzucały się w oczy już za życia malarza. Na oczach współczesnego mu społeczeństwa zachodziła prawdziwa zmiana, która na nowo nakreśliła znaczenie malarstwa na arenie sztuk pięknych.

Życie malarza

Życie Giotta owiane jest tajemnicą z racji tego, iż jego działalność przypada na wiek bardzo nam odległy. Wiadomo, że oprócz malarstwa zajmował się architekturą. Był też tercjarzem franciszkańskim, co oznaczało jego przynależność do Franciszkańskiego Zakonu Świeckich. Urodził się w Colle di Vespignano, niedaleko Florencji. Dokładna data nie jest znana, jednak umieszcza się ją na przestrzeni lat 1266-1276. Był uczniem malarza Cenni di Pepo znanego jako Cimabue. Mówi się, że mentor przyjął Giotta na nauki po tym, jak ujrzał jego rysunki owiec, gdy ten był jeszcze młodym pasterzem trzody. Prawdy tej legendy nie będziemy dociekać, istotne jest, że Giotto dość szybko stał się pomocnikiem Cimabuego. Giotto di Bondone pomagał swemu mistrzowi przy pracy nad freskami w Bazylice św. Franciszka w Asyżu. W miarę rozwoju talentu i umiejętności, Giotto coraz częściej towarzyszył mentorowi w pracy przy różnych projektach, przez co po dziś dzień krytycy sztuki toczą wiele sporów o autorstwo poszczególnych fresków. Giotto malował w różnych włoskich miastach: we Florencji, Mediolanie, Asyżu, Rzymie, czy Padwie. Swoją obecność zaznaczył także w Bolonii i Neapolu. Większość jego dzieł, niestety, zaginęła. Żyjąc we Florencji, Giotto di Bondone poślubił Ciutę di Lapo del Pela, z którą miał ośmioro dzieci. Freski Giotta zdobiły ściany wielu świątyń. W latach 1310-1320 pracował nad malowidłami w bazylice Santa Croce we Florencji. Kilka lat później, około roku 1328 otrzymał zlecenie od króla Neapolu, Roberta Andegaweńskiego. Na jego prośbę wykonał freski w kaplicy pałacowej oraz namalował kilka obrazów do pałacu królewskiego. Był to cykl zatytułowany „Sławni ludzie”. W 1334 roku powrócił do Florencji, gdzie realizował się jako architekt. Nadzorował budowę miasta i katedry. Z tego okresu pochodzi dzwonnica Giotta oraz most na rzece Arno – Ponte Carraia. Giotto zmarł 8 stycznia 1337 we Florencji.

Spór o autorstwo

Z racji tego, że po dziś dzień nie posiadamy wystarczających dowodów, aby z całą pewnością potwierdzić autorstwo poszczególnych fresków, uczeni toczą nieustanny spór o to, które dzieła na pewno wyszły spod ręki Giotta. Jest to tym trudniejsze do ustalenia, że chodzi nie tylko o jego nauczyciela Cimabuego i samego Giotta. Otóż, Bondone sam z czasem stał się prawdziwym mistrzem i udzielał się jako mentor. Jego uczniami byli m.in. Taddeo Gaddi i Maso di Banco. Jak wiadomo, młodzi malarze bardzo często przejmują w całości technikę, kreskę oraz specyficzny styl swojego nauczyciela, dlatego też czasem trudno odróżnić, spod czyjej ręki wyszedł konkretny fresk. Istnieje jednak kilka malowideł, które z całą pewnością namalował Giotto. Obrazy bezspornie należące do Giotta to malowidła w kaplicy Scrovegnich w Padwie, wykonane w latach 1303-1305. Na tę kompozycję składają się sceny z życia Jezusa i Maryi oraz „Sąd Ostateczny”, który zdobi ścianę wejściową. Freski na ścianach prezbiterium tegoż kościoła zostały jednak wykonane później, bo po roku 1317 i ich autorami byli z dużą pewnością uczniowie Giotta. Autentyczne są także freski w kaplicy Bardich w kościele Santa Croce we Florencji. Z kolei freski kaplicy Peruzzich w tym samym kościele są dziełem jego podopiecznych. Z racji tego, że wiadomym jest, iż Giotto di Bondone przez pewien czas przebywał w Asyżu niektórzy badacze przypisują mu cykl fresków w bazylice św. Franciszka w Asyżu. Inni jednak sprzeciwiają się tej opinii, jednak wielu opiera się na przekazach wybitnego kronikarza sztuki Giorgio Vasariego, który to jako pierwszy potwierdził, że freski wyszły spod ręki Giotta. Cykl składa się z 28 scen z życia świętego, a opiera się na dziele św. Bonawentury „Legenda Maior”.

„Św. Franciszek wygłasza kazanie do ptaków”

Fresk o powyższym tytule to jedno z najbardziej uznanych dzieł Giotta. Z pozoru prosta kompozycja tego fresku, w której odnajdujemy zaledwie dwóch mnichów, trzy drzewa i stado ptaków, przedstawia rewolucję, której konsekwencje będą odczuwane przez kolejnych pięć wieków. Giotto freski swoje opierał na obserwacji natury. Dla niego Natura w całym swoim majestacie istniała naprawdę i uznawał ją za godną obrazów. Istniał też dla niego człowiek w całej swojej cielesności. To zupełnie nowe zainteresowanie ludzkim ciałem spowodowało, iż Giotto nagle zaczął pojmować masywność form. Uwidoczniło się to w postaciach mnichów, którzy stoją stabilnie i ciężko, całym swoim ciałem. Innowacją Giotta, widoczną na tym fresku, jest to, że nagle, po tylu latach bycia jedynie ikonografiami, ludzkie twarze i ciała przemówiły. Zerwały ze sztywnością bizantyńskiej mozaiki. Formy ożyły, a Giotto coraz bardziej doceniał ważność mimiki oraz gestów. Widać to w wyrazach twarzy mnicha i św. Franciszka. Owszem, z punktu widzenia dzisiejszej sztuki, dziełu brakuje do doskonałości. Jednak należy pamiętać, że jest to jedna z pierwszych tak odważnych prac, która ukazuje świętość świata natury, roślin i zwierząt. Drzewa na fresku Giotta nie są idealne, jednak widać już w nich wyraźnie kępki listowia, które zdają się ruszać. Lapidarność przedstawionej sceny jest zapowiedzią nowego wymiaru, w który Giotto zaprowadził sztukę malarską.

Inne znane freski Giotta to m.in. „Pocałunek Judasza”, „Zwiastowanie”, „Boże Narodzenie”, „Ucieczka do Egiptu”, „Wniebowstąpienie”, „Ukrzyżowanie”. Giotto pozostawił po sobie także nieliczne obrazy, głównie w technice tempery na desce. Należą do nich „Madonna z Dzieciątkiem” (Giotto namalował ją ok. 1310 roku), „Pokłon Trzech Króli”, „Święty Jan Ewangelista”, „Święty Wawrzyniec”, czy „Święty Szczepan”.

Źródło obrazu „Św. Franciszek wygłasza kazanie do ptaków” Giotto: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazanie_do_ptak%C3%B3w#/media/Plik:Giotto_di_Bondone_-_Legend_of_St_Francis_-_15._Sermon_to_the_Birds_-_WGA09139.jpg