Hiroshige Utagawa – ostatni mistrz tradycji

Utagawa Hiroshige naprawdę nazywał się Andō Hiroshige. Jako artysta zdecydował się używać nazwy szkoły, którą ukończył i z której założeniami artystycznymi się utożsamiał – Utagawa – jako własnego nazwiska. Urodził się w 1797 roku w Tokio, wówczas noszącym nazwę Edo. Hiroshige Ando należał do znanego rodu japońskich samurajów. Jako młodzieniec stracił oboje rodziców. Ból po ich śmierci starał się ukoić malując i rysując. W wieku 14 lat próbował dostać się do szkoły Utagawa, chcąc pobierać nauki u malarza Toyokuni, ale ten nie miał już miejsca w swojej grupie. Jednak Hiroshige nie zrezygnował, wybrał innego nauczyciela, Toyohiro, który również pracował pod szyldem wspomnianej pracowni. Od roku 1812 japoński malarz otrzymał pozwolenie na podpisywanie prac nazwiskiem szkoły. Od tej pory jego dzieła sygnował podpisem Hiroshige Utagawa.

Malarstwo japońskie – szkoły i nurty

Sztuka japońska to zupełnie inna kultura, orientalny, odrębny świat, który zachwyca swoim niepowtarzalnym kolorytem. Potrzeba naprawdę wiele czasu, aby się w niego zagłębić. Sztuka japońska posiada swoją własną, inną od europejskiej, nomenklaturę epok i stylów. Hiroshige Utagawa kształcił się w nurtach kilku szkół, których założenia przedstawimy w skrócie, aby łatwiej było zrozumieć inspiracje i techniki, jakimi posługiwał się w pracy nad swoimi dziełami. Poza szkołą Utagawa, od 1812 roku doskonalił techniki, reprezentowane przez szkołę Kano. Była to bardzo popularna szkoła, która od XV wieku definiowała kanony japońskiego malarstwa. To ona wprowadziła do sztuki japońskiej malarstwo rodzajowe. Kładła nacisk na ekspresyjność dzieła, a w technikach posługiwała się ostrymi, wyraźnymi pociągnięciami pędzla. W późniejszej fazie, szkoła Kano propagowała malarstwo dekoracyjne, którego cechą charakterystyczną były złote tła. Hiroshige Utagawa studiował także założenia nurtu nanga. Było to malarstwo południowych Chin, które zawędrowało również do Japonii. Znane było także pod nazwą bunjinga, co oznaczało „malarstwo literatów, intelektualistów”. W tym nurcie tworzono zazwyczaj krajobrazy, które niekiedy uzupełniano kaligrafiami, głównie fragmentami wierszy. Utagawa Hiroshige interesował się także poczynaniami realistycznej szkoły Shijo. Technikę perspektywy liniowej, którą zręcznie się posługiwał, poznał dzięki sztuce europejskiej oraz japońskiej technice uki-e.

Hokusai vs Hiroshige

Hiroshige, z racji tego, że był dużo młodszy, czerpał inspirację od mistrza japońskiego drzeworytu, jakim był bez wątpienia Hokusai Katsushika (pisaliśmy o nim tutaj). Szczególne wrażenie wywarł na nim cykl zatytułowany „Trzydzieści sześć widoków góry Fudżi” (sam zresztą wydał zbiór ilustracji o tym samym tytule!). Utagawa Hiroshige inspirował się dziełami Hokusai, jednak jego technika wyróżniała się bardziej subtelnym i poetyckim podejściem do tematów. Hiroshige starał się uchwycić nastrój zarówno przedstawianych postaci, jak i momentów – jeśli mamy na myśli obrazy krajobrazy. Hokusai był bardziej śmiały, lecz także bardziej formalny. Sposób użycia koloru Utagawy był delikatniejszy, uważny. Jeśli chodzi o kolorystykę to Hiroshige upowszechnił technikę bokashi. Polegała ona na osiąganiu różnic w zakresie jednego koloru, tzw. gradacji barw. Była to technika bardzo pracochłonna, bowiem polegała na ręcznym nakładaniu farby na wybrane elementy bloku drukarskiego. Aplikacja musiała być powtarzana dla każdego osobnego arkusza papieru. Jednak opłacała się, bo pozwalała na tworzenie iluzji głębi. Obaj malarze stosowali tę technikę, jednak Hiroshige Utagawa zdecydowanie częściej i chętniej.

Najsłynniejsze obrazy Hiroshige Utagawa

Hiroshige Utagawa, podobnie jak Katsushika, reprezentował w swojej twórczości styl ukiyo-e. Mówi się, że był jego ostatnim wielkim mistrzem, choć tematyka jaką podejmował, nie była typowa dla tej tradycji. Podczas gdy klasyczne ukiyo-e skupiało się głównie na wizerunkach kobiet i aktorów kabuki, Utagawa z pasjami malował nastrojowe krajobrazy. Seria krajobrazów w formacie poziomym, zatytułowana „Famous Views of the Sixty-odd Provinces” (tłum. "Słynne widoki sześćdziesięciu kilku prowincji") była swego rodzaju rewolucją, ponieważ Hiroshige jako pierwszy w tradycji wykorzystał wertykalny układ papieru. Kolejna seria pejzaży w formacie pionowym „One Hundred Famous Views of Edo” ("Sto widoków na Edo"), wydawana partiami między 1856 a 1859 rokiem, przyniosła malarzowi Hiroshige spory rozgłos. Ta kolekcja ilustracji wraz z innym, wcześniejszym zbiorem „The Fifty Three Stations of the Tokaido" (1833-1834), miały ogromny wpływ na francuskich impresjonistów. Wielkim wielbicielem dzieł Hiroshige był Claude Monet. Za to znany na całym świecie holenderski postimpresjonista, Vincent van Gogh, wykonał kopie dwóch ilustracji „One Hundred Famous Views of Edo”. Zmienił ich kolory i dodał obramowania, wypełnione kaligraficznymi postaciami, które zapożyczył z innych grafik. Jeden z tych obrazów-kopii można oglądać w muzeum Vincenta van Gogha w Amsterdamie.

Ten japoński malarz, który miał tak ogromny wpływ na malarzy europejskich, zmarł 12 października 1858 roku w Edo (Tokio), podczas epidemii cholery. Oprócz wspomnianych serii, pozostawił po sobie m.in. takie tytuły jak „Poranek w Nihonbashi”, „Grota na wyspie Enoshima”, „Nagła ulewa nad Wielkim Mostem w Atake”, „Wieczorny śnieg na wzgórzu Asuka” i wiele innych.

Źródło obrazu Hiroshige Utagawa „Wieczorna ulewa nad Wielkim Mostem i Atake”: https://pl.wikipedia.org/wiki/Hiroshige_And%C5%8D#/media/Plik:Hiroshige_Atake_sous_une_averse_soudaine.jpg