Luca Signorelli i jego anatomia

Luca Signorelli – włoski malarz renesansu, konkretnie przedstawiciel quattrocenta. Zajmował się głównie żmudną i restrykcyjną techniką, jaką był fresk. W zakresie tematyki obracał się wokół Biblii i mitologii. Jego talent i umiejętności pozwoliły mu pozostawić jedno ze swoich dzieł na ścianie kaplicy, w której pracowały takie sławy, jak Michał Anioł czy Sandro Botticelli. Mowa oczywiście o Kaplicy Sykstyńskiej i fresku Signorelli „Testament i śmierć Mojżesza”. Ale zacznijmy od początku....

Luca Signorelli – początki kariery

Luca Signorelli, a właściwie Luca d'Egidio di Ventura, urodził się około 1450 roku w Cortonie, w Toskanii. Przypisuje się mu przynależność do szkoły toskańskiej (chodzi o styl malarski, na wzór szkoły florenckiej, czy sieneńskiej), ale związany był również z Umbrią i Rzymem. Jego nauczycielem był Piero della Francesca, który prowadził swój warsztat w Arezzo. Swoje debiutanckie obrazy Signorelli namalował już około roku 1472, aczkolwiek pierwszym datowanym dziełem był fresk „Madonna ze świętymi” z 1474 roku.

Od 1478 roku Luca Signorelli rozpoczął prace artystyczne w Rzymie i to tam głównie przebywał przez kolejne lata, aż do 1484 roku. Następnie pozostawił po sobie ślad w klasztorze Monte Oliveto Maggiore w Sienie. Namalował tam cykl ośmiu fresków, przedstawiających sceny z życia św. Benedykta. Pięćset lat temu dzieła te budziły ogromny podziw, niestety są dziś bardzo słabo zachowane.

Katedra w Orvieto

Piękne miasto Orvieto, katedra, freski, Signorelli – to się musiało skończyć sukcesem! Nasz włoski malarz zaraz po ukończeniu prac w Sienie ruszył na południe i do malowniczego Orvieto, gdzie podjął się wykonania fresków w tamtejszej katedrze, dokładnie w kaplicy Madonny di San Brizio. Sklepienie nad ołtarzem było już opatrzone freskami stworzonymi przez Fra Angelico pięćdziesiąt lat wcześniej. Signorelli otrzymał polecenie ozdobienia podziemi, górnych ścian oraz wejścia do dużej kaplicy.

To właśnie w Orvieto powstały freski uznawane za arcydzieła Luci Signorelli'ego. Tematycznie odnoszą się one do Apokalipsy i Sądu Ostatecznego. Wszystkie prace malarza, które tam powstały oscylują wokół tej tematyki i są bardzo wymowne w przekazie.

Signorelli i motywy apokaliptyczne w malarstwie

Wizja końca świata, która miała ozdabiać ściany świątyni bardzo mocno korespondowała z aktualnymi nastrojami społeczeństwa. Był bowiem rok 1499, rok przełomowy, zwiastujący koniec wieku, co jak łatwo się domyślić wywoływało w ludziach lęk i obawy przed możliwymi końcem świata. I tak, Luca Signorelli namalował w kaplicy freski „Kłamstwa Antychrysta”, „Sąd Ostateczny” oraz „Zmartwychwstanie Ciała”. Zajmują one trzy rozległe lunety (w pojęciu architektonicznym są to elementy sklepienia w postaci kolebki poprzecznej). Każda z tych prac to bardzo obszerna kompozycja narracyjna, łącząca w sobie wiele scen. Ta wielowątkowość jest bardzo charakterystyczna dla malarza. Luca Signorelli dbał o to, aby tło nie było jedynie pejzażem, na dalszych planach umieszczał sceny o konkretnym przekazie.

„Kłamstwa Antychrysta” lub „Śmierć Antychrysta”

W „Kłamstwach Antychrysta” na jednej płaszczyźnie fresku, w jednej scenerii Signorelli przedstawił kilka scen związanych z Antychrystem – głoszenie kazania, czynienie cudu, podróż do Jerozolimy. Z wyglądu postać Antychrysta przypominała Chrystusa. Podobieństwo było celowym zabiegiem włoskiego malarza, który chciał zwieść widza, tak jak Antychryst miał zwodzić lud. W ostatniej scenie fresku Antychryst zostaje zabity. Co ciekawe, Luca Signorelli w całym tym przemyślanym galimatiasie, znalazł sposób, by przemycić dwóch obserwatorów, którzy wyraźnie odstawali stylistycznie od innych postaci. Dwaj jegomoście widoczni w lewym, dolnym rogu to nie kto inny, jak autor wcześniejszych fresków w katedrze w Orvieto – Fra Angelico oraz Signorelli we własnej osobie. Dzięki temu artysta pozostawił po sobie nieoczywisty autoportret.

Pozostałe freski, które pozostawił w Orvieto Luca Signorelli to „Wybrańcy w Raju”, „Potępieni w Piekle”, „Zagłada potępionych” oraz „Zmartwychwstanie zmarłych”. Kiedy malarz wrócił do Orvieto ponownie, po 1502 roku, namalował freski na dolnych murach. Przedstawił wówczas postaci zmarłego Chrystusa, Marię Magdalenę, Matkę Bożą oraz miejscowych męczenników – św. Pietro Parenezo i św. Faustino.

Luca Signorelli i jego anatomia

W miarę postępu naukowego, obejmującego różne dziedziny można było się spodziewać, że w końcu na tapetę trafi człowiek, na którego patrzy się z punktu widzenia fizyczności. Anatomia zaczęła odgrywać bardzo dużą rolę w malarstwie. Metodą prób i błędów, niekoniecznie do końca umiejętnie, starano się wykorzystywać nowo zdobytą wiedzę, którą ukazywano na obrazach i freskach. W pewnym momencie głównym motywem, który podejmował Luca Signorelli stała się anatomia. Jego postaci ukazywały nieco przesadną muskulaturę (jak np. na rysunku dwóch nagich postaci niosących na ramionach młodą kobietę oraz młodego mężczyznę, czy też na fresku „Potępieni w piekle”). Wyglądają jakby były obdarte ze skóry, ukazują zawiłości ludzkiego układu mięśniowego. Mięśnie i ścięgna są bardzo napięte, co miało na celu uwydatnienie znajomości anatomii, jaką posiadł Signorelli. Przesadny, niemal rzeźbiarski modelunek ciała to bardzo charakterystyczna cecha jego malarstwa.

Signorelli – obrazy mitologiczne

Jeśli chodzi o inne cechy, znamienne dla sztuki tego włoskiego malarza renesansu, to warto podkreślić jego zainteresowanie mitologią. Co ciekawe, mimo iż pochodził z Włoch, Luca Signorelli sięgał chętniej do mitów greckich, a nie rzymskich. Za przykład niech posłuży nam fresk „Nauki Pana”, który przedstawia postać mitologicznego Pana, greckiego boga lasów i pól, opiekuna pasterzy i trzód. Luca Signorelli zaczerpnął ten motyw z greckiej mitologii. Niestety, fresk nie przetrwał do naszych czasów, ale autor powtórzył temat na innym malowidle w pałacu Petrucci w Sienie. W pałacu Pandolfo Petrucciego Signorelli pracował zresztą nad różnymi dziełami z dziedziny klasyki i mitologii.

Artysta malował aż do śmierci, niemal do końca swoich dni przyjmował zamówienia. Jednym z jego ostatnich dokonań był ołtarz kościoła w Foiano. Luca Signorelli zmarł w glorii artystycznej chwały w 1523 roku.

Źródło fresku Luca Signorelli „Kłamstwa Antychrysta”: https://en.wikipedia.org/wiki/Luca_Signorelli#/media/File:Luca_signorelli,_cappella_di_san_brizio,_predica_e_punizione_dell'anticristo_01.jpg