Kim był Mistrz Bertram?

Biograficzne szczątki

Mistrz Bertram, zwany także Bertram von Minden – średniowieczny malarz niemiecki, o którym wiemy niewiele z racji odległych czasów, w których żył i tworzył. Podobnie jest w przypadku wielu innych artystów tej epoki, dlatego przyzwyczailiśmy cieszyć się każdą dostępną informacją na ich temat. Dzięki analizom zachowanych dokumentów miejskich, możemy choć trochę przybliżyć postać, jaką był Mistrz Bertram. Urodził się w 1340 roku w Minden w Westfalii. W dokumentach Hamburga, jako mieszkaniec wykonujący zawód malarza, pojawia się po raz pierwszy w zapiskach z 1367 roku. Wiemy także, że Bertram działał również jako rzeźbiarz.

W 1371 roku Bertram kupił dom przy ówczesnej ulicy Sattlerstrasse, kilka lat później stał się właścicielem kolejnego budynku w tejże okolicy. Świadczy to niewątpliwie o tym, że był dobrze sytuowany finansowo i nieźle mu się powodziło. W jego bezpośrednim sąsiedztwie mieszkał inny niemiecki malarz Nycolaus, z którym nasz bohater utrzymywał przyjacielskie relacje.

Mistrz Bertram prowadził w Hamburgu dużą pracownię. W warsztacie pracowało wielu malarzy oraz rzeźbiarzy. Zajmowali się oni nie tylko działalnością typowo twórczą. Wykonywali tam także drobne, ozdobno-rzemieślnicze prace dla mieszkańców miasta. Tworzyli świeczniki, żyrandole, ozdabiali torby na dokumenty oraz sakwy.

Testament Bertrama

Ostatnia wola malarza, spisywana kilkukrotnie jest dla nas również pewnym źródłem informacji. W pierwszym zapisie z 1390 roku niemiecki malarz wspomina o planowanej podróży do Rzymu. Brak dowodów na to, czy pielgrzymka się odbyła. W 1410 roku artysta napisał kolejny testament, w którym wspomina swoją córkę Gesę. W piśmie z 1390 roku malarz jako swojego spadkobiercę wyznacza żonę. Wersja spisana 20 lat później wyraźnie sugeruje niedawną śmierć jego małżonki i przekazanie praw do dziedziczenia nieletniej wówczas córce. Był to ostatni testament i ostatni dokument, jaki udało się zachować. Mistrz Bertram zmarł około roku 1414-15. Jego dom oraz warsztat przejął inny miejscowy artysta – Johannes.

Cechy malarstwa gotyckiego

Mistrz Bertram malował w stylu pięknym, zwanym także stylem miękkim, dworskim lub gotykiem międzynarodowym. Zanim zatem przejdziemy do przedstawienia najistotniejszych dzieł Bertrama, zapoznajmy się z najważniejszymi cechami nurtu, w którym tworzył. Zacznijmy od tego, że powodem rozpowszechniania się tego stylu były częste kontakty pomiędzy zagranicznymi dworami. Artyści także coraz mniej byli przywiązani do swoich terenów, często podróżowali w poszukiwaniu zleceń. Lata 70. i 80. XIV wieku stały się także początkiem handlu dziełami sztuki. Jeśli chodzi o Bertrama, to prawdopodobnie spędził on nieco czasu w czeskiej Pradze. Mówi się, że kształcił się u tamtejszych artystów nadwornych cesarza Karola IV. Obrazy gotyckie charakteryzowało kilka jaskrawych cech, m.in. liryczny nastrój, przywiązanie do detalu, precyzja, dokładne studia roślin i zwierząt, stanowiących elementy uzupełniające główny temat. Gesty postaci na obrazach były bardzo mocno przesadzone, jednak był to zabieg celowy. Podobnie ich szaty, przedstawiane były ze szczególną dbałością o miękką formę i bogactwo barw. Naturalnie, tematyka jaką zajmował się ten styl nawiązywała ściśle do motywów biblijnych, a przeznaczona była do kościołów, katedr i innych miejsc kultu religijnego.

Obrazy gotyckie Mistrza Bertrama

Najważniejszym zleceniem artystycznym, jakie otrzymał w swoim życiu Mistrz Bertram było zamówienie na udekorowanie retabulum głównego ołtarza w kościele św. Piotra w Hamburgu. Dla wyjaśnienia, retabulum to inaczej nastawa ołtarzowa, w średniowieczu stawiana bezpośrednio na ołtarzu. Była zwykle bogato zdobiona obrazami bądź płaskorzeźbami. Dzieło niemieckiego malarza najbardziej znane jest pod nazwą Ołtarz Grabower (Grabowski). Prace nad nim trwały od 1379 roku. Ostatecznie dzieło zostało ukończone w 1383 roku. Obecnie można je podziwiać w Muzeum Kunsthalle w Hamburgu. Ołtarz Grabowski to ołtarz skrzydłowy, który po otwarciu ma 7,26 m szerokości i 2,77 m wysokości. Składa się z centralnej kapliczki, czterech skrzydeł, predelli i ornamentowego wieńca. Zawiera 79 rzeźbionych postaci oraz 24 pojedyncze obrazy panelowe. Tematyka dzieł obejmuje sceny z Księgi Rodzaju oraz Ewangelii, takie jak „Stworzenie Adama i Ewy”, „Wygnanie z Raju”, „Ofiara Kaina i Abla”, „Noe buduje arkę”, „Zwiastowanie”, „Narodziny Chrystusa”, „Pokłon Trzech Króli”, czy „Ucieczka do Egiptu”.

Mistrz Bertram był także autorem ołtarza, który przedstawiał 45 scen z Apokalipsy św. Jana. Obrazy znajdują się obecnie w Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie. Ciekawe zbiory posiada także kościół w Falsterbo w Szwecji – znajduje się tam rzeźba grupowa ze św. Krzysztofem, która bez wątpienia pochodziła z warsztatu Bertrama.

Po śmierci, niemiecki malarz został zapomniany na bardzo długo. Dopiero pod koniec XIX wieku zainteresował się nim dyrektor Muzeum Kunsthalle, Alfred Lichtwark i przedstawił artystycznemu światu tę wybitną, średniowieczną postać.

Źródło obrazu Mistrz Bertram „Ołtarz Grabower”: https://en.wikipedia.org/wiki/Master_Bertram#/media/File:Meister_Bertram_von_Minden_002.jpg