Po prostu Grek

Domenikos Theotokopulos, znany jako El Greco przez wiele lat po swojej śmierci nie był doceniany, aż do XX wieku! Malarzowi stawiano okrutne zarzuty – szaleństwo, brak talentu, wadę wzroku, przez którą (według krytycznych głosów) postacie na jego obrazach były nienaturalnie wydłużone... Nie upatrywano w nim mistrza, indywidualisty, wyprzedzającego swoją epokę. Ale cóż, niejednego geniusza malarstwa spotkał podobny los.

Hiszpański malarz z Krety

El Greco urodził się ok. 1541 roku w Fodele lub Kandii na Krecie. Odległe to czasy, dlatego mimo zachowanych dokumentów i pism, miejsca urodzenia nie dało się ustalić z całkowitą pewnością. Pochodził z rodziny o korzeniach bizantyjskich. Niewiele wiemy o jego młodzieńczych latach spędzonych na Krecie, pewnym jest jednak, że pierwsze lekcje malarstwa odbierał właśnie tam. Ostatnie ślady pobytu El Greco na wyspie pochodzą z 1566 roku. W następnym roku malarz przebywał w Wenecji, gdzie poznał takich artystów jak Tycjan, Tintoretto, Veronese. Mówi się, że Grek pobierał nauki u Tycjana, ale nie ma ku temu zgody wśród historyków sztuki. Tak czy inaczej, brak jednak „tycjanowskiego ducha” u El Greco. Obrazy z jakich czerpał to raczej dzieła Jacopo Bassana. W płótnach okresu weneckiego widać również wyraźnie pokrewieństwo z Tintorettem. To nadmierne wydłużanie postaci, dekonstrukcja ciał, za które tak bardzo linczowano El Greco, malarz mógł zapożyczyć właśnie od swojego włoskiego kolegi.

W toledańskim pałacu

Około roku 1570 El Greco wyruszył do Rzymu, gdzie zapoznał się z twórczością Rafaela i Michała Anioła. W związku z tym drugim wywołał niemały skandal, mówiąc, że gdyby jego monumentalne dzieło, fresk „Sąd Ostateczny”, zrzucić z sufitów Kaplicy Sykstyńskiej wprost na ziemię, to on sam byłby w stanie stworzyć podobne, jeśli nie lepsze dzieło. Słowa te wzbudziły we włoskiej społeczności malarzy niechęć do El Greco, który z przypiętą łatką „zuchwałego i pełnego pychy”, zmuszony był opuścić Włochy. Malarz wyjechał do Hiszpanii i zamieszkał początkowo w Madrycie, a później w okolicach Toledo. Tam związał się ze szlachcianką, Jeronimą de las Cuevas, z którą miał syna Jorge Manuela. Jeronima najprawdopodobniej służyła artyście jako modelka do obrazu „Święta Weronika trzymająca chustę”. Liczne obrazy El Greco często „przemycają” jej rysy twarzy – zawoalowane są w postaciach dam, grzesznic i wizerunkach Matki Boskiej. Syna przedstawiał El Greco na obrazach równie często, po raz pierwszy na płótnie „Pogrzeb hrabiego Orgaza”. Rodzina mieszkała przez całe wspólne życie w pałacu markiza de Villeny, w okolicach Toledo, gdzie El Greco dokonał swojego żywota w 1614 roku.

Twórczość

Obrazy El Greco należą do nurtu zwanego manieryzmem. To kierunek, który czerpał z rozwiniętego renesansu, jednak najbardziej opierał się na postawie antyklasycznej i indywidualizmie malarzy. El Greco zajmował się skrajnie uduchowionych malarstwem religijnym. Wykonywał ołtarze w hiszpańskich kościołach, malował obrazy, które zdobiły ściany wielu świątyń. Zdarzyło mu się oczywiście namalować pejzaż, czy portret (np. „Chłopiec zapalający świeczkę”), jednak obrazy religijne stanowią zdecydowaną większość wśród dzieł Greka. Malował techniką olejną. Wychodził poza miary sztuki, które wówczas były surowo zaznaczone. El Greco przedstawiał sceny ze Starego i Nowego Testamentu z wielką pietą i namaszczeniem. Jego obrazy tchną wręcz świętością, ale są także ekstatyczne i wyjątkowo ekspresyjne. Te wydłużone postaci, za które tak bardzo był krytykowany, dodają wizerunkom świętych i błogosławionych boskości, pierwiastka nadludzkiego. Wspomnijmy choćby kilka religijnych dzieł El Greco: „Zmartwychwstanie”, „Zwiastowanie”, „Trójca święta”. Nie wszyscy wiedzą, że w polskich zbiorach muzealnych także znajduje się jeden obraz El Greco! „Św. Franciszek” lub inaczej nazywany „Święty Franciszek otrzymujący stygmaty” znajduje się w Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach. Idźmy dalej. Jednym z nielicznych obrazów o tematyce mitologicznej, które namalował El Greco - „Laokoon” to malarska parafraza historii o koniu trojańskim. Na tym obrazie szczególnie widać spiralny schemat kompozycyjny, zwany „figura serpentinata”, polegający na skręceniu, nienaturalnie spiralnym ułożeniu ciał, co w przypadku wydłużonych postaci El Greca jest jeszcze silniej uwydatnione. Dość znane jest jeszcze dzieło El Greco „Widok Toledo”. To specyficzny krajobraz miasteczka podczas burzy, który nosi silne znamiona ekspresjonizmu. Artysta odrzucił zbędne detale, na rzecz ukazania zarysów i planu starego miasta.

El Greco „Obnażenie z szat”

Pierwsze religijne malowidło, które przyniosło malarzowi ogromny sukces i jednocześnie jedno z najpiękniejszych dzieł tego malarza to „Obnażenie z szat”. Ten obraz El Greco namalował dla prywatnych komnat w katedrze w Toledo. Płótno jest bardzo mocno osadzone w kolorach, oparto ja na barwnej kompozycji czerwieni, żółci, zieleni i niebieskiego. Obraz jest wyjątkowo emocjonalny, przedstawia bowiem moment przed ukrzyżowaniem Chrystusa. Artysta umieścił go w centrum obrazu. Uwagę przykuwa nie tylko jego czerwona szata, ale także wyraz twarzy – pokorny, a wciąż pełen majestatu i boskości. To sprawi a, że pozostałe postaci obrazu nie są tak zauważalne. A nie jest to tylko anonimowy tłum. Po prawej stronie w ciemnozielonej szacie, malarz El Greco umieścił kata. Jedną ręką trzyma on sznur, którym spętany jest Chrystus. Drugą ręką pragnie zedrzeć jego szatę. W lewym dolnym rogu ukazane są trzy niewiasty: Maryja, Maria Magdalena (o twarzy małżonki El Greco) oraz Maria, żona Kleofasa. Strój jednej z niewiast namalowano intensywną żółcią, tą samą, której malarz użył do ubioru cieśli, co po pierwsze było zagraniem kompozycyjnym, a po drugie miało służyć jako kontrast, w stosunku do krwawych szat Jezusa. Poza tłumem, gotowym oddać Chrystusa na kaźń, wyróżnić można jeszcze postać centuriona w lśniącej zbroi. Jego obojętny wyraz twarzy kontrastuje z zajadłością tłumu. To monumentalne, pełne ekspresji dzieło, jest jednym z najpiękniejszych obrazów na świecie. Znajduje się w zakrystii katedry w Toledo.

Źródło obrazu El Greco „Obnażenie z szat”: https://pl.wikipedia.org/wiki/Obna%C5%BCenie_z_szat#/media/Plik:El_Expolio,_por_El_Greco.jpg